(Αρ. Πρωτ.: 905)
ΘΕΜΑ: Αιτήματα της ΕΣΑμεΑ για την προστασία και προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, των ατόμων με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στην ακτοπλοΐα και τη νησιωτική πολιτική.
Αξιότιμε Κύριε Υπουργέ,
Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) -η οποία αποτελεί την τριτοβάθμια κοινωνική και συνδικαλιστική οργάνωση εκπροσώπησης των ατόμων με αναπηρία, των ατόμων με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στη χώρα, κοινωνικό εταίρο της ελληνικής Πολιτείας σε ζητήματα αναπηρίας και χρόνιας πάθησης και ιδρυτικό μέλος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία, το οποίο εκπροσωπεί πάνω από 100 εκατομμύρια ευρωπαίους με αναπηρία στον διάλογο με τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης-με το παρόν σας καταθέτει, ενόψει της σημερινής μας συνάντησης, το σύνολο των αιτημάτων της.
Είναι κοινός τόπος ότι οι πολίτες με αναπηρία και οι πολίτες με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις της χώρας μας εξακολουθούν -ιδιαίτερα στην Περιφέρεια και ακόμη περισσότερο στις νησιωτικές περιοχές- να βιώνουν αξεπέραστα εμπόδια στην καθημερινή τους ζωή. Θέματα προσβασιμότητας υποδομών και υπηρεσιών, πρόσβασης σε τοπικές και υπερτοπικές μεταφορές, στην εκπαίδευση και υγεία, στις πολιτιστικές και αθλητικές υποδομές, στις υποδομές αναψυχής, κ.λπ. δεν έχουν μέχρι σήμερα αντιμετωπιστεί από την Πολιτεία. Παρόλα αυτά, ακόμη και η εφαρμογή των μέτρων που προαναφέρθηκαν δεν θα αποδώσει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, εάν δεν συνοδευτεί από στοχευμένα μέτρα οικονομικής ενίσχυσης των ατόμων με αναπηρία, των ατόμων με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους καθώς πρόκειται για μια από τις πλέον οικονομικά ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, η οποία βιώνει διαχρονικά τη φτώχεια και τον αποκλεισμό.
Πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι η απουσία προσβάσιμων θαλάσσιων μεταφορών και νησιωτικής πολιτικής που να σέβεται τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις δεν συνιστά μόνο παραβίαση δικαιωμάτων, αλλά επιφέρει και σημαντικές απώλειες για την τοπική οικονομία και επιχειρηματικότητα. Απωθεί μία ιδιαίτερα δυναμική ομάδα καταναλωτών του τουριστικού προϊόντος -τα άτομα με αναπηρία, που εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 100.000.000 στην Ευρωπαϊκή Ένωση- καθώς και άτομα με παρόμοιες ανάγκες (όπως ηλικιωμένοι και οικογένειες με μικρά παιδιά), στερώντας πολύτιμα έσοδα από τις τοπικές κοινωνίες. Αρκεί να αναφερθούμε σε πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σύμφωνα με την οποία τα έσοδα από τον τουρισμό των ατόμων με αναπηρία στην ΕΕ-27 ετησίως υπολογίζονται σε 352 δις € και αρκούν για τη συντήρηση περισσότερων από 4,2 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης!
Η Ε.Σ.Α.μεΑ. έχει ήδη αναπτύξει συνεργασία με τις Υπηρεσίες του Υπουργείου σας, ιδιαίτερα μέσω της συγκρότησης του «Συμβουλευτικού Οργάνου για την εξέταση όλων των πρακτικών θεμάτων που αφορούν στην προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία σε όλο το φάσμα των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών», του οποίου αναμένεται η επανα-συγκρότηση. Στο πλαίσιο του εν λόγω Συμβουλίου έχουν συζητηθεί με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς διάφορα θέματα σχετιζόμενα κυρίως με την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις θαλάσσιες υποδομές και μέσα και την εκπαίδευση του προσωπικού του ναυτιλιακού τομέα. Δυστυχώς, όμως, οι περιορισμένες συνεδριάσεις (η τελευταία έλαβε χώρα το Φθινόπωρο του 2024) και το περιορισμένο πεδίο αρμοδιότητάς του έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο κενό στη συνεργασία του αναπηρικού κινήματος με το Υπουργείο αναφορικά με την εξέταση συμπερίληψης των αναγκών/δικαιωμάτων των νησιωτών με αναπηρία στην τιμολογιακή πολιτική και στην νησιωτική πολιτική του Υπουργείου.
Παράλληλα επισημαίνουμε ότι εκπρόσωποι της Ε.Σ.Α.μεΑ. συμμετέχουν στα παρακάτω όργανα του Υπουργείου:
- Συμβούλιο Ακτοπλοϊκών Συγκοινωνιών (ΣΑΣ),
- Συμβούλια Χρηστών Λιμένων,
- Συμβούλιο Νησιωτικής Πολιτικής, το οποίο δυστυχώς έχει σταματήσει να λειτουργεί και απαιτείται επανασύσταση και επαναλειτουργία του.
Τα αιτήματα που ακολουθούν βασίζονται στο πλαίσιο που διαμορφώνουν:
α) το Σύνταγμα της χώρας, όπου το άρθρο 21, παρ. 6 υπαγορεύει ότι «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας»,
β) η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, την οποία η χώρα μας κύρωσε με τον ν.4074/2012 (ΦΕΚ 88 Α΄/11.04.2012), αναλαμβάνοντας την υποχρέωση εφαρμογής της σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και ο ν. 4488/2017, ο οποίος στο Μέρος Δ’ περιλαμβάνει τις κατευθυντήριες- οργανωτικές διατάξεις για την εφαρμογή της, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η υποχρέωση των διοικητικών οργάνων και αρχών αφενός να εντάσσουν τη διάσταση της αναπηρίας σε κάθε δημόσια πολιτική, διοικητική διαδικασία, δράση, μέτρο και πρόγραμμα της αρμοδιότητάς τους (άρθρο 62), αφετέρου να τηρούν τις αρχές του καθολικού σχεδιασμού (άρθρο 63)
β) ο Κανονισμός (ΕΕ) 1177/2010 για τα δικαιώματα των επιβατών στις θαλάσσιες και εσωτερικές πλωτές μεταφορές, σύμφωνα με τον οποίο «προκειμένου να δοθούν στα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με μειωμένη κινητικότητα δυνατότητες θαλάσσιων και εσωτερικών πλωτών μεταφορών ανάλογες με εκείνες των άλλων πολιτών, θα πρέπει να καθοριστούν κανόνες για την αποφυγή διακρίσεων και την παροχή συνδρομής κατά το ταξίδι τους» και «όταν αποφασίζουν το σχεδιασμό νέων λιμένων και λιμενικών τερματικών σταθμών, καθώς και σε περιπτώσεις εκτενών εργασιών ανακαίνισης, οι φορείς που έχουν την ευθύνη των εγκαταστάσεων αυτών θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων με μειωμένη κινητικότητα, ιδίως όσον αφορά την προσβασιμότητα, αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στις απαιτήσεις που απορρέουν από την αρχή «Σχεδιασμός για Όλους». Οι μεταφορείς θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες αυτές, όταν αποφασίζουν τον σχεδιασμό νέων και προσφάτως ανακαινισμένων επιβατηγών πλοίων […]»,
γ) η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες 2024-2030, στην οποία μεταξύ άλλων προβλέπεται «η βελτίωση της προσβασιμότητας στο σύνολο των επιβατηγών πλοίων και λιμένων της χώρας» (Δράση 18) έως το 2030, με πρώτο ορόσημο την ολοκλήρωση σχεδίου προσβασιμότητας για τους λιμένες της χώρας έως τον Δεκέμβριο του 2025.
Ακολουθεί η παράθεση των αιτημάτων μας.
Α. Διασφάλιση της προσβασιμότητας και της ισότιμης εξυπηρέτησης των ατόμων με αναπηρία στις θαλάσσιες μεταφορές και τις λιμενικές υποδομές
Α.1. Έλεγχος και παρακολούθηση της εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 1177/2010 για τα δικαιώματα των επιβατών στις θαλάσσιες μεταφορές, που προϋποθέτει την υλοποίηση σειράς δράσεων όπως: τη δημιουργία Υπηρεσίας συνδρομής και σημείων συνάντησης επιβατών με αναπηρία στους επιβατικούς σταθμούς όλων των ελληνικών λιμένων, εκπαίδευση πληρωμάτων πλοίων και στελεχών λιμένων σε θέματα εξυπηρέτησης ατόμων με αναπηρία, κατάρτιση ποιοτικών προτύπων συνδρομής κ.λπ.
Στο σημείο αυτό επισημαίνεται η ιδιαίτερη σημασία της εκπαίδευσης των πληρωμάτων των πλοίων σε ζητήματα συνδρομής προς επιβάτες με αναπηρία. Η εν λόγω εκπαίδευση, πέραν του ότι αποτελεί νομική υποχρέωση βάσει του Κανονισμού (ΕΕ) 1177/2010, προβλέπεται και στην εγκύκλιο του Υπουργείου Ναυτιλίας με τίτλο: «Εκπαίδευση προσωπικού επιβατηγών πλοίων και ναυτιλιακών εταιρειών για τη σωστή εξυπηρέτηση των ΑμεΑ».
Παρότι το ζήτημα της εκπαίδευσης των πληρωμάτων των πλοίων σε ζητήματα συνδρομής προς επιβάτες με αναπηρία είχε εξεταστεί διεξοδικά στο πλαίσιο λειτουργίας του ανωτέρω Συμβουλευτικού Οργάνου του Υπουργείου, εκκρεμεί ακόμη η απόφαση για την ανάπτυξη της σχετικής εκπαιδευτικής πλατφόρμας και του εκπαιδευτικού υλικού από το Ινστιτούτο της Ε.Σ.Α.μεΑ., ήτοι το ΙΝ-ΕΣΑμεΑ, το οποίο αποτελεί τον επίσημο μελετητικό και ερευνητικό φορέα του εθνικού αναπηρικού κινήματος με αποστολή την προάσπιση και προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, των ατόμων με χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους. Το ΙΝ-ΕΣΑμεΑ λειτουργεί πιστοποιημένο Κέντρο Δια Βίου Μάθησης, το οποίο είναι σε θέση να υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα είτε διά ζώσης είτε εξ’ αποστάσεως. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι αυτήν την περίοδο το ΙΝ-ΕΣΑμεΑ έχει αναλάβει την εκπαίδευση των στελεχών των πλοίων του Ομίλου ATTICA GROUP, με αντικείμενο την παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης και συνδρομής προς επιβάτες με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και μειωμένη κινητικότητα. Τα ανωτέρω στελέχη (αξιωματικοί και μέλη των πληρωμάτων) εκπαιδεύονται τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, μέσω βιωματικών ασκήσεων που πραγματοποιούνται σε πραγματικές συνθήκες, εντός των πλοίων. Ανάλογες δράσεις έχουν υλοποιεί από το ΙΝ-ΕΣΑμεΑ στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και σε στελέχη του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας.
Ιδιαίτερα θετικό βήμα, έστω και καθυστερημένα, αποτελεί η ανάπτυξη και λειτουργία από το Υπουργείο της ψηφιακής πύλης «Δικαιώματα Επιβατών στις Θαλάσσιες Μεταφορές», η οποία αποσκοπεί αφενός στην πληρέστερη ενημέρωση όλων των επιβατών, με ή χωρίς αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα, σχετικά με τα δικαιώματά τους στις θαλάσσιες συγκοινωνίες και μεταφορές και αφετέρου στην ενίσχυση της ασφάλειας τόσο στους λιμένες όσο και επί των πλοίων.
Α.2. Βελτίωση της προσβασιμότητας των κτιριακών υποδομών του Υπουργείου, των κτιριακών εγκαταστάσεων που στεγάζονται Υπηρεσίες του Υπουργείου και των λιμένων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ν.4067/2012 («Νέος Οικοδομικός Κανονισμός»), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα, και της ΥΑ με Αριθμ. ΥΠΕΝ/ΔΕΣΕΔΠ/65826/699 ΦΕΚ 2998 Β’/20.07.2020 «Τεχνικές οδηγίες προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών για την προσβασιμότητα αυτών σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία».
Α.3. Βελτίωση της προσβασιμότητας των πλοίων, και ιδιαίτερα αυτών που εκτελούν μικρούς πλόες, περιλαμβανομένων και των πλοίων ανοικτού τύπου που εκτελούν πλόες πορθμείων, που προϋποθέτει τη βελτίωση/συμπλήρωση/επέκταση του πεδίου εφαρμογής της ισχύουσας σχετικής νομοθεσίας αναφορικά με θέματα ατόμων με αναπηρία σε επιβατηγά πλοία που εκτελούν πλόες και κάτω των 30 ν.μ., σε πλοία που εκτελούν περιηγητικούς πλόες κ.λπ. Η Ε.Σ.Α.μεΑ. στο πλαίσιο της συμμετοχής της στο «Συμβουλευτικό Όργανο για την εξέταση όλων των πρακτικών θεμάτων που αφορούν στην προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία στις ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες» έχει υποβάλει εμπεριστατωμένες προτάσεις για την τροποποίηση του π.δ. 44/2011 «Κανονισμός ενδιαιτήσεως και καθορισμού αριθμού επιβατών των επιβατηγών πλοίων». Οι προτάσεις μας -οι οποίες έχουν υποβληθεί με τις υπ. αριθ. πρωτ. 639/ 08.07.2024 και 923/02.10.2024 επιστολές μας, τις οποίες προς διευκόλυνσή σας επισυνάπτουμε στο παρόν- κρίνονται απολύτως αναγκαίες για την άρση των διακρίσεων και του αποκλεισμού που εξακολουθούν να βιώνουν τα άτομα με αναπηρία στις θαλάσσιες μεταφορές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της υφιστάμενης κατάστασης αποτελεί η πρόσφατη καταγγελία άρνησης εξυπηρέτησης ατόμου με αναπηρία σε ferry boat που εκτελούσε το δρομολόγιο Κεραμωτή-Λιμένας Θάσου στις 22.07.2025. Σύμφωνα με την καταγγελία, το άτομο με αναπηρία υποχρεώθηκε, μέσα σε συνθήκες καύσωνα, να παραμείνει στο γκαράζ του πλοίου, γεγονός που αναδεικνύει την πλήρη απουσία προσβασιμότητας στα πλοία αυτού του τύπου, τα σοβαρά ζητήματα ασφάλειας που αντιμετωπίζουν οι επιβάτες με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα, καθώς και την έλλειψη εκπαίδευσης των πληρωμάτων στην εξυπηρέτηση επιβατών με αναπηρία και μειωμένη κινητικότητα. Το συγκεκριμένο περιστατικό δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά την καθημερινότητα για χιλιάδες κατοίκους και επισκέπτες με αναπηρία στα νησιά της χώρας, καθώς μεγάλο ποσοστό του ακτοπλοϊκού στόλου δεν είναι προσβάσμια στους επιβάτες με αναπηρία. Για τον λόγο αυτό η Ε.Σ.Α.μεΑ. καλεί το Υπουργείο να προχωρήσει άμεσα στην έκδοση του αναθεωρημένου Προεδρικού Διατάγματος «Τροποποίηση διατάξεων του π.δ. 44/2011 ‘Κανονισμός ενδιαιτήσεως και καθορισμού αριθμού επιβατών των επιβατηγών πλοίων’», ενσωματώνοντας σε αυτό τις προτάσεις της.
Α.4. Ενημέρωση/επιμόρφωση για τη συνοδεία, επικοινωνία και εξυπηρέτηση επιβατών με αναπηρία του προσωπικού εξυπηρέτησης επιβατών όλων των Οργανισμών Λιμένων μέσω σύντομων εσωτερικών σεμιναρίων ή/και τηλε-κατάρτισης σε συνεργασία με το Ινστιτούτο της Ε.Σ.Α.μεΑ. (ΙΝ-Ε.Σ.Α.μεΑ.) και το Κέντρο Διά Βίου Μάθησης που διαθέτει, προς ικανοποίηση των απαιτήσεων του Κανονισμού ΕΕ 1177/2010. Το ΙΝ-ΕΣΑμεΑ έχει ήδη υλοποιήσει σχετική δράση στον Οργανισμό Λιμένος Ραφήνας και αυτήν την περίοδο υλοποιεί αντίστοιχη δράση στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιά, στο πλαίσιο της οποίας εκπαιδεύονται πάνω από 1000 στελέχη.
Α.5. Βελτίωση των ελαφρύνσεων προς επιβάτες με αναπηρία και ιδιαίτερα τους νησιώτες με αναπηρία, το οποίο προϋποθέτει την παροχή έκπτωσης 50% επί του ναύλου σε όλες τις θέσεις των πλοίων σε άτομα με ποσοστό αναπηρίας από 67% και άνω (αντί του ισχύοντος σήμερα ποσοστού 80% βάσει του Ν.3709/2008, άρθρο 4 παρ.3).
Β. Ενσωμάτωση των αναγκών των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις στη νησιωτική πολιτική.
Η ενσωμάτωση των αναγκών των νησιωτών με αναπηρία και των νησιωτών με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις στη νησιωτική πολιτική του Υπουργείου είναι αναγκαία για: i) τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων με αναπηρία και χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις, ii) τη συγκράτηση της μετανάστευσης οικογενειών με μέλη με αναπηρία και χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις από τα νησιά προς τα αστικά κέντρα, και iii) την τόνωση της τοπικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας, μέσω της δημιουργίας των κατάλληλων προϋποθέσεων που θα καταστήσουν τα νησιά πιο φιλικά και προσβάσιμα. Η ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών προσβάσιμου τουρισμού μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στο άνοιγμα των νησιών σε νέες, ιδιαίτερα δυναμικές αγορές, όπως αυτές των ατόμων με αναπηρία, των ηλικιωμένων, των οικογενειών με μικρά παιδιά κ.ά., ενισχύοντας την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή με όρους ισότητας και βιωσιμότητας. Για τον λόγο αυτό η Ε.Σ.Α.μεΑ. προτείνει:
B.1. Την ενεργοποίηση του Συμβουλίου Νησιωτικής Πολιτικής με εκπροσώπηση και της Ε.Σ.Α.μεΑ. σε αυτό, διασφαλίζοντας παράλληλα την εύρυθμη λειτουργία του, καθώς και τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του υπάρχοντος Συμβουλευτικού Οργάνου για Θέματα Ατόμων με Αναπηρία του Υπουργείου προκειμένου να συμπεριληφθούν μεταξύ των αρμοδιοτήτων του η εξέταση θεμάτων σχετικών με την ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας στη νησιωτική πολιτική και ο εντοπισμός και επίλυση σχετικών προβλημάτων.
B.2 Την υλοποίηση προγράμματος από το ΙΝ-ΕΣΑμεΑ με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2021-2027 με τίτλο «Νησιωτικότητα, Αναπηρία και Χρόνια Πάθηση», το οποίο θα περιλαμβάνει στοχευμένες δράσεις τεκμηρίωσης, ενδυνάμωσης και ευαισθητοποίησης σε ζητήματα που αφορούν στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, τα άτομα χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και οι οικογένειές τους στα νησιά.
B.3. Την ανάπτυξη Επιχειρησιακού Σχεδίου του Υπουργείου για τους νησιώτες με αναπηρία και τους νησιώτες με χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις με στόχο την υποβολή προτάσεων προς επίλυση των προβλημάτων που θα εντοπισθούν σε γενικό, αλλά και τοπικό (ανά νησί) επίπεδο, σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση. Προς τούτο προτείνουμε τη δημιουργία σχετικής Ομάδας Εργασίας αποτελούμενης από στελέχη του Υπουργείου, εκπροσώπους της Ε.Σ.Α.μεΑ. και όλων των εμπλεκόμενων φορέων (τοπική αυτοδιοίκηση, πλοιοκτήτες, οργανισμοί λιμένων, επιμελητήρια κ.λπ.).
Κύριε Υπουργέ,
Κατά τη διάρκεια της σημερινής μας συνάντησης θα έχουμε τη δυνατότητα να σας παρουσιάσουμε αναλυτικότερα τα αιτήματά μας και να συζητήσουμε τρόπους υλοποίησής τους.
Ελπίζοντας στη θετική σας ανταπόκριση.
