Ζητήματα για τα άτομα με αναπηρία σε σχέση με το ψηφιακό περιβάλλον

Κάθε άτομο είναι μοναδικό. Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές ικανότητες, δεξιότητες, εργαλεία, προτιμήσεις και προσδοκίες που μπορούν να επηρεάσουν την πρόσβαση και την χρήση ψηφιακών περιβαλλόντων. Για παράδειγμα:

Δυσκολίες που σχετίζονται με την ηλικία: Πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν περιορισμούς που σχετίζονται με την ηλικία. Ενώ μοιράζονται τις ίδιες λειτουργικές απαιτήσεις με άλλα άτομα με αναπηρίες, μερικές φορές υπάρχουν σημαντικές διαφορές στη χρήση υποστηρικτικών τεχνολογιών, στο επίπεδο δεξιοτήτων υπολογιστή ή στη χρήση του Ιστού γενικά.
Πολλαπλές αναπηρίες: Μερικοί άνθρωποι έχουν συνδυασμούς διαφορετικών τύπων αναπηριών, οι οποίοι μπορεί να περιορίσουν τις προσεγγίσεις τους για αλληλεπίδραση με τα ψηφιακά περιβάλλοντα. Για παράδειγμα, κάποιος που είναι κωφός και έχει χαμηλή όραση μπορεί να επωφεληθεί από τους υπότιτλους για ήχο.
Συνθήκες υγείας: Μερικοί άνθρωποι έχουν καταστάσεις υγείας που μπορεί να επηρεάσουν την αντοχή, την επιδεξιότητα ή τη συγκέντρωσή τους. Για παράδειγμα, ορισμένοι μπορεί να εμφανίσουν κόπωση, πόνο ή άλλα συμπτώματα που θα μπορούσαν να έχουν αντίκτυπο στη φυσική χρήση του ψηφιακών συστημάτων ή να περιορίσουν τη διάρκεια ή την έκταση της χρήσης τους.
Αλλαγή ικανοτήτων: Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αντιμετωπίζουν προοδευτικούς ή επαναλαμβανόμενους λειτουργικούς περιορισμούς που επηρεάζουν τη χρήση των ψηφιακών συστημάτων διαφορετικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Για παράδειγμα, ορισμένοι μπορεί να χρειάζονται συγκεκριμένες λειτουργίες προσβασιμότητας τη μία ημέρα και άλλες ή καμία άλλη μέρα, ανάλογα με την κατάστασή τους.
Προσωρινοί περιορισμούς: Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αντιμετωπίζουν προσωρινούς περιορισμούς, όπως αυτούς που μπορεί να προκύψουν λόγω ατυχήματος, χειρουργικής επέμβασης ή φαρμακευτικής αγωγής. Μπορεί να μην γνωρίζουν για λύσεις προσβασιμότητας, μπορεί να μην ξέρουν πώς να χρησιμοποιούν τις λειτουργίες προσβασιμότητας και μπορεί να μην γνωρίζουν τις ανάγκες τους.
Περιορισμοί κατάστασης: Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αντιμετωπίζουν περιορισμούς λόγω του περιβάλλοντός τους ή λόγω άλλων περιστάσεων. Για παράδειγμα, μπορεί να βρίσκονται σε θορυβώδες περιβάλλον και να μην μπορούν να ακούσουν ήχο, σε έντονο ηλιακό φως και να μην μπορούν να δουν μια οθόνη ή μπορεί να μην μπορούν να αντέξουν οικονομικά ορισμένες τεχνολογίες.

Άτομα με κινητικούς περιορισμούς

Τα εμπόδια που αφορούν στην πρόσβαση των ατόμων με κινητικούς περιορισμούς στα ψηφιακά περιβάλλοντα συνδέονται κυρίως με την προσβασιμότητα της «φυσικής διεπαφής με τον χρήστη» των συστημάτων, όπως χειριστήρια συσκευών και εξοπλισμών που απαιτούν μεγάλη δύναμη ή απαιτητικές δεξιότητες ή ιδιαίτερα γρήγορους χρόνους ανάδρασης από τον χρήστη, και που είναι τοποθετημένα σε ακατάλληλα ύψη και θέση με τρόπο που να επιτρέπει την πρόσβαση σε αυτούς.

Εντούτοις, υπάρχουν και ζητήματα που σχετίζονται με την προσβασιμότητα της «ηλεκτρονικής διεπαφής με τον χρήστη» και σχετίζονται για παράδειγμα με το γεγονός ότι τα άτομα με κινητικούς περιορισμούς (στα άνω άκρα) μπορεί να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν χρησιμοποιούν μόνο ποντίκι (ή συσκευή παρόμοια με το ποντίκι) ή μόνο πληκτρολόγιο (ή συσκευή τύπου πληκτρολογίου) για να χειριστούν τον υπολογιστή και να πλοηγηθούν στις λειτουργίες και στο περιεχόμενο. Μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να πληκτρολογήσουν, να κάνουν κλικ ή να πραγματοποιήσουν άλλη αλληλεπίδραση και μπορεί να μην είναι σε θέση εκτελέσουν συνδυασμένες/ταυτόχρονες πληκτρολογήσεις[1] (chording) για να ενεργοποιήσουν εντολές. Επίσης, τα άτομα με σωματικές αναπηρίες μπορεί να δυσκολεύονται να κάνουν κλικ σε μικρές περιοχές και είναι πιο πιθανό να κάνουν λάθη στην πληκτρολόγηση και το κλικ. Η παροχή μεγάλων περιοχών με δυνατότητα κλικ, αρκετός χρόνος για την ολοκλήρωση εργασιών και επιλογές διόρθωσης σφαλμάτων για φόρμες είναι σημαντικές πτυχές σχεδιασμού. Άλλες σημαντικές πτυχές του σχεδιασμού περιλαμβάνουν την παροχή ορατών ενδείξεων της τρέχουσας εστίασης και μηχανισμούς για παράλειψη μπλοκ, όπως πάνω από τις κεφαλίδες σελίδας ή τις γραμμές πλοήγησης. Τα άτομα με γνωστικές και οπτικές αναπηρίες μοιράζονται πολλές από αυτές τις απαιτήσεις.

Ενδεικτικά, εμπόδια και ελλείψεις που σχετίζονται με τα άτομα με κινητικούς περιορισμούς (στα άνω άκρα) σχετίζονται με τα εξής:

Δύσχρηστοι, πολύπλοκοι και απαιτητικοί μηχανισμοί χειρισμού και αλληλεπίδρασης σε συσκευές και εξοπλισμούς, που είναι τοποθετημένα σε ακατάλληλα ύψη και θέση με τρόπο που να επιτρέπει την πρόσβαση σε αυτούς.
Ιστότοποι, προγράμματα υπολογιστή, συγγραφής/επεξεργασία κειμένου, περιήγησης Ιστού (browsers), κ.λπ. που δεν παρέχουν πλήρη υποστήριξη πληκτρολογίου.
Ανεπαρκή χρονικά όρια για την απόκριση ή την ολοκλήρωση εργασιών, όπως για τη συμπλήρωση ηλεκτρονικών φορμών.
Στοιχεία ελέγχου, συμπεριλαμβανομένων συνδέσμων με εικόνες κειμένου, που δεν έχουν ισοδύναμες εναλλακτικές λύσεις κειμένου.
Απουσία οπτικών και μη οπτικών στοιχείων προσανατολισμού, δομή εφαρμογής/περιεχομένου και άλλα βοηθήματα πλοήγησης.
Ασυνεπείς, απρόβλεπτοι και υπερβολικά περίπλοκοι μηχανισμοί πλοήγησης και λειτουργίες σε εφαρμογές και περιεχόμενο.

Άτομα με περιορισμούς όρασης

Τα εμπόδια που αφορούν στην πρόσβαση των ατόμων με περιορισμούς όρασης στα ψηφιακά περιβάλλοντα συνδέονται με όλα: με την προσβασιμότητα της «φυσική διεπαφή με τον χρήστη» και των «εξωτερικών» πληροφορίων του κάθε ψηφιακού συστήματος, αλλά και με την προσβασιμότητα της «ηλεκτρονικής διεπαφής με τον χρήστη» και του «ηλεκτρονικού περιεχομένου».

Ως προς τη «φυσική διεπαφή με τον χρήστη» για παράδειγμα, δυσκολίες και προβλήματα εγείρονται από στοιχεία, εξοπλισμούς και μηχανισμούς και χειριστήρια αυτών που δεν είναι εντοπίσιμα και αναγνωρίσιμα από τα άτομα, δεν είναι διαφορετικής υφής και έντονης χρωματικής αντίθεσης, δεν ασφαλή προς απτική αναγνώριση (ψηλάφηση), κ.λπ. Επίσης, σε σχέση με τις «εξωτερικές» πληροφορίες, προβλήματα υπάρχουν με την προσβασιμότητα των οδηγιών χρήσης τους, την προσβασιμότητα της σήμανσής τους όταν δεν είναι και ηχητική ή απτική/ανάγλυφη, με έντονη χρωματική αντίθεση, με μεγάλους χαρακτήρες κ.λπ.

Ως προς τις «ηλεκτρονικές διεπαφές με τον χρήστη» τα άτομα με περιορισμούς όρασης εμποδίζονται κυρίως όταν δεν υποστηρίζεται η μη οπτική αλληλεπίδραση ‒είτε μέσω κατάλληλων «μη οπτικών/ακουστικών διεπαφών με τον χρήστη[2]» είτε μέσω συμβατότητα της εφαρμογής/περιεχομένου π.χ. με αναγνώστες οθόνης Μερικοί πλοηγούνται στο περιεχόμενο χρησιμοποιώντας το πληκτρολόγιο μόνο επειδή δεν μπορούν να δουν το δείκτη του ποντικιού. Μια συμπεριληπτική σχεδίαση υποστηρίζει διαφορετικές παρουσιάσεις του περιεχομένου και διαφορετικούς τρόπους αλληλεπίδρασης.

Επίσης μερικοί άνθρωποι βλέπουν μόνο μικρά τμήματα του περιεχομένου κάθε φορά ή αντιλαμβάνονται διαφορετικά τα χρώματα και το σχέδιο. Και κάποιοι έχουν ανάγκη να χρησιμοποιούν προσαρμοσμένες γραμματοσειρές, χρώματα και κενά για να κάνουν το περιεχόμενο πιο ευανάγνωστο. Έτσι, σε σχέση με τις «ηλεκτρονικές διεπαφές με τον χρήστη» τα άτομα με περιορισμούς όρασης δυσκολεύονται και όταν δεν υποστηρίζονται από το σύστημα λειτουργίες για την αλλαγή της παρουσίασης του περιεχομένου σε μορφές που είναι πιο εύχρηστες για τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Για παράδειγμα από: Μεγέθυνση ή μείωση μεγέθους κειμένου και εικόνων, προσαρμογή ρυθμίσεων για γραμματοσειρές, χρώματα και διαστήματα, αναπαραγωγή του κειμένου σε μορφή ομιλίας (text-to-speech synthesis), προβολή και ανάγνωση κειμένου χρησιμοποιώντας συσκευές ανανεώσιμου Braille, κ.λπ. Από την άλλη, για να λειτουργήσουν αυτές οι μέθοδοι περιήγησης στον ιστό, οι δημιουργοί περιεχομένου πρέπει να διασφαλίσουν ότι η παρουσίασή του είναι ανεξάρτητη από την υποκείμενη δομή του και ότι η δομή είναι σωστά κωδικοποιημένη, ώστε να μπορεί να υποβληθεί σε επεξεργασία και να παρουσιαστεί με διαφορετικούς τρόπους από προγράμματα περιήγησης Ιστού και βοηθητικές τεχνολογίες. Στις ιστοσελίδες για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι δεν βλέπουν το περιεχόμενο και βασίζονται σε λίστες, επικεφαλίδες, πίνακες και άλλες δομές σελίδων που πρέπει να κωδικοποιηθούν σωστά, ώστε να μπορούν να αναγνωριστούν από προγράμματα περιήγησης Ιστού και βοηθητικές τεχνολογίες.

Ενδεικτικά, εμπόδια και ελλείψεις που σχετίζονται με τα άτομα με περιορισμούς όρασης σχετίζονται με τα εξής:

Ασυνεπείς, απρόβλεπτοι και υπερβολικά περίπλοκοι μηχανισμοί και διεπαφές (πλοήγηση και χρήση).
Εικόνες, στοιχεία ελέγχου και άλλα στοιχεία της δομής που δεν έχουν ισοδύναμες εναλλακτικές περιγραφές κειμένου.
Κείμενο, εικόνες και διατάξεις σελίδων που δεν μπορούν να αλλάξουν μέγεθος ή χάνουν πληροφορίες όταν αλλάξουν μέγεθος.
Απουσία οπτικών και μη οπτικών στοιχείων προσανατολισμού, δομή εφαρμογής/σελίδας και άλλα βοηθήματα πλοήγησης.
Βίντεο που δεν έχει εναλλακτικές κειμένου ή ήχου για το οπτικό περιεχόμενο.
Κείμενο και εικόνες με ανεπαρκή αντίθεση μεταξύ χρωματικών συνδυασμών προσκηνίου και φόντου.
Προγράμματα, ιστότοποι, browsers και εργαλεία συγγραφής που δεν υποστηρίζουν τη χρήση προσαρμοσμένων συνδυασμών χρωμάτων.
Προγράμματα, ιστότοποι, browsers και εργαλεία συγγραφής που δεν παρέχουν πλήρη υποστήριξη πληκτρολογίου.

Άτομα με περιορισμούς ακοής

Τα εμπόδια που αφορούν στην πρόσβαση των ατόμων με περιορισμούς ακοής στα ψηφιακά περιβάλλοντα συνδέονται κυρίως με την προσβασιμότητα της «ηλεκτρονικής διεπαφής με τον χρήστη» και του «ηλεκτρονικού περιεχομένου. Εντούτοις, υπάρχουν και ζητήματα που σχετίζονται με την προσβασιμότητα των «εξωτερικών» πληροφορίων που σχετίζονται με τα ψηφιακά συστήματα, όπως για παράδειγμα με την προσβασιμότητα των οδηγιών χρήσης τους, την προσβασιμότητα της σήμανσής τους, κ.λπ.

Για ορισμένα άτομα με ακουστικές αναπηρίες, η νοηματική γλώσσα είναι η κύρια γλώσσα και μπορεί να μην διαβάζουν τη γραπτή γλώσσα τόσο άπταιστα. Η παροχή σημαντικών πληροφοριών στη νοηματική γλώσσα και η χρήση απλούστερου κειμένου που συμπληρώνεται από εικόνες, γραφήματα και άλλες απεικονίσεις συμβάλλουν στο να γίνει ένα ψηφιακό περιβάλλον πιο κατανοητό σε πολλούς ανθρώπους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν γνωρίζουν όλα τα άτομα με ακουστική αναπηρία τη νοηματική γλώσσα.

Τα πολυμέσα παρέχουν πολλές ευκαιρίες για άτομα με ακουστικές αναπηρίες, θέτουν όμως και προκλήσεις όταν το περιεχόμενο δεν έχει σχεδιαστεί για να είναι προσβάσιμο. Για παράδειγμα, ενώ το περιεχόμενο βίντεο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την οπτική επικοινωνία πληροφοριών, το ηχητικό περιεχόμενο πρέπει να έχει εναλλακτικές, όπως μεταγραφές και λεζάντες, ώστε να είναι προσβάσιμο για άτομα με ακουστικές αναπηρίες.

Ενδεικτικά, εμπόδια και ελλείψεις που σχετίζονται με τα άτομα με περιορισμούς ακοής σχετίζονται με τα εξής:

Περιεχόμενο ήχου, όπως αναγγελίες χωρίς παράλληλη απόδοση σε μορφή εικόνας (π.χ. σε μια οθόνη), βίντεο με φωνές και ήχους, χωρίς λεζάντες ή μεταγραφές.
Αναπαραγωγή πολυμέσων που δεν εμφανίζουν υπότιτλους και που δεν παρέχουν στοιχεία ελέγχου έντασης.
Αναπαραγωγή πολυμέσων που δεν παρέχουν επιλογές για την προσαρμογή του μεγέθους του κειμένου και των χρωμάτων για τους υπότιτλους.
Διεπαφές, συμπεριλαμβανομένων των εφαρμογών Ιστού, που βασίζονται στην αλληλεπίδραση χρησιμοποιώντας μόνο φωνή.
Έλλειψη νοηματικής γλώσσας για να συμπληρώσει σημαντικές πληροφορίες και κείμενο που είναι δύσκολο να διαβαστεί.

Άτομα με νοητικές, γνωστικές ή ψυχικές αναπηρίες

Τα εμπόδια που αφορούν στην πρόσβαση των ατόμων με νοητικές, γνωστικές ή ψυχικές αναπηρίες στα ψηφιακά περιβάλλοντα συνδέονται κυρίως με την προσβασιμότητα της «ηλεκτρονικής διεπαφής με τον χρήστη» και του «ηλεκτρονικού περιεχομένου. Εντούτοις, υπάρχουν και ζητήματα που σχετίζονται με την προσβασιμότητα και των «φυσικών διεπαφών με τον χρήστη», όπως μη τυποποιημένους εξοπλισμούς με πολύπλοκη χρήση και δύσχρηστους μηχανισμούς, καθώς και με την προσβασιμότητα «εξωτερικών» πληροφορίων που σχετίζονται με τα ψηφιακά συστήματα, όπως για παράδειγμα με την προσβασιμότητα των οδηγιών χρήσης τους (απλοποιημένες οδηγίες χρήσης), την προσβασιμότητα της σήμανσής τους (εικονογράμματα και easy-to-read), κ.λπ.

Τα ψηφιακά συστήματα και ο Ιστός παρέχουν πολλές ευκαιρίες σε άτομα με νοητικές, γνωστικές ή ψυχικές αναπηρίες (μαθησιακές και νευρολογικές αναπηρίες) να αλληλεπιδρούν με το περιεχόμενο και να επεξεργάζονται πληροφορίες με τρόπους που είναι πιο εύχρηστοι για αυτά. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι μπορούν να πλοηγούνται σε περιεχόμενο Ιστού χρησιμοποιώντας διαφορετικές στρατηγικές, να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σε κείμενο, ήχο ή άλλες μορφές και να αλλάζουν την παρουσίαση του περιεχομένου σύμφωνα με τις ατομικές τους ανάγκες ή προτιμήσεις.

Ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες, τα άτομα με νοητικές, γνωστικές ή ψυχικές αναπηρίες βασίζονται συχνά σε:

Σαφώς δομημένες διεπαφές και περιεχόμενο που διευκολύνει την επισκόπηση και τον προσανατολισμό.
Συνεπής επισήμανση στοιχείων των διεπαφών (πλήκτρων, φορμών, κουμπιών) και άλλων τμημάτων περιεχομένου.
Προβλέψιμη λειτουργικότητα και συνολική αλληλεπίδραση.
Διαφορετικοί τρόποι χρήσης/πλοήγησης, π.χ. σε ιστότοπους και εφαρμογές, όπως ιεραρχικό μενού, θεματικά μενού και αναζήτηση.
Επιλογές για τον αποκλεισμό περιεχομένου που αναβοσβήνει και με άλλο τρόπο που αποσπά την προσοχή.
Απλούστερο κείμενο που συμπληρώνεται από εικόνες, γραφήματα και άλλες απεικονίσεις.

Ενδεικτικά, εμπόδια και ελλείψεις που σχετίζονται με τα με νοητικές, γνωστικές ή ψυχικές αναπηρίες σχετίζονται με τα εξής:

Πολύπλοκοι μηχανισμοί χειρισμού/πλοήγησης και διατάξεις συσκευών, εφαρμογών και ιστοσελίδων που είναι δύσκολο να κατανοηθούν και να χρησιμοποιηθούν.
Πολύπλοκες προτάσεις που είναι δύσκολο να διαβαστούν και ασυνήθιστες λέξεις που είναι δύσκολο να κατανοηθούν.
Μεγάλα αποσπάσματα κειμένου χωρίς εικόνες, γραφήματα ή άλλες απεικονίσεις για την ανάδειξη του περιβάλλοντος.
Περιεχόμενο που κινείται, αναβοσβήνει ή τρεμοπαίζει και ήχος παρασκηνίου που δεν μπορεί να απενεργοποιηθεί.
Ηλεκτρονικές διεπαφές που δεν μπορούν να προσαρμοστούν (π.χ. οπτικό περιεχόμενο ιστοσελίδων που δεν μπορεί να προσαρμοσθεί χρησιμοποιώντας στοιχεία ελέγχου προγράμματος περιήγησης ιστού ή προσαρμοσμένα φύλλα στυλ).

Άτομα με περιορισμούς λόγου

Τα εμπόδια που αφορούν στην πρόσβαση των ατόμων με περιορισμούς λόγου στα ψηφιακά περιβάλλοντα συνδέονται αμιγώς με την προσβασιμότητα της «ηλεκτρονικής διεπαφής με τον χρήστη», που οφείλονται στη δυσκολία του ατόμου σε σχέση με την παραγωγή ομιλίας που είναι αναγνωρίσιμη από άλλους ή από λογισμικό αναγνώρισης φωνής (ένταση, άρθρωση, καθαρότητα της φωνής που να είναι δύσκολο να κατανοηθεί/αναγνωρισθεί).

Τα άτομα με αναπηρίες ομιλίας αντιμετωπίζουν εμπόδια με υπηρεσίες που βασίζονται στη φωνή, όπως αυτοματοποιημένες γραμμές επικοινωνίας μέσω Web και εφαρμογές που λειτουργούν με φωνητικές εντολές. Για να χρησιμοποιούν υπηρεσίες που βασίζονται στη φωνή, τα άτομα με αναπηρίες ομιλίας χρειάζονται εναλλακτικές λύσεις, όπως συνομιλία βάσει κειμένου (chat) με εκπροσώπους της γραμμής επικοινωνίας και εντολές πληκτρολογίου (ισοδύναμες με τις φωνητικές). Επίσης, οι ιστότοποι που παρέχουν αριθμούς τηλεφώνου ως το μόνο μέσο επικοινωνίας με έναν οργανισμό θέτουν εμπόδια για τα άτομα με περιορισμούς ομιλίας. Εναλλακτικά μέσα επικοινωνίας περιλαμβάνουν e-mail και φόρμες ανατροφοδότησης.

[1] Τέτοιες πληκτρολογήσεις περιλαμβάνουν εντολές για ειδικούς χαρακτήρες, πλήκτρα συντόμευσης και ενεργά στοιχεία μενού.

[2] Η ακουστική διεπαφή με τον χρήστη καθιστά δυνατή την αλληλεπίδραση με υπολογιστές από κάποιον που δεν μπορεί να δει την οθόνη, π.χ., μέσω την ακουστικής ανακοίνωσης/απόδοσης από το σύστημα των επιλογών, των μηνυμάτων του συστήματος και του περιεχομένου.