09.01.2023 - Γενικά Άρθρα

Οδηγός ΤΒ: Κεφάλαιο 2 (αναλυτική έκδοση)

Μη διάκριση, προσβασιμότητα & εθνική νομοθεσία

Το δικαίωμα στην ισότητα και μη διάκριση (ΣΔΑΑ, άρθρο 5)

Σύμφωνα με το άρθρο 5 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες των Ηνωμένων Εθνών (ΣΔΑΑ, βλ. ενότητα 1.2), όλα τα άτομα με ή χωρίς αναπηρία είναι ίσα. Αυτό σημαίνει ότι δεν επιτρέπονται οι διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρία. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να προβαίνει σε διακρίσεις: ούτε το κράτος, ούτε οι επιχειρήσεις, ούτε οι πολίτες. Σύμφωνα με τη ΣΔΑΑ, η μη διάκριση είναι θεμελιώδης αρχή για την πλήρη απόλαυση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία και οι κυβερνήσεις πρέπει να θεσπίζουν νόμους που προάγουν την ισότητα και καταργούν κάθε μορφή άμεσης ή έμμεσης διάκρισης σε βάρος των ατόμων με αναπηρίες, δηλαδή (βλ. άρθρο 2 της ΣΔΑΑ):

[…] οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμό ή περιορισμό βάσει της αναπηρίας, η οποία έχει ως σκοπό ή επίπτωση να εμποδίσει ή να ακυρώσει την αναγνώριση, απόλαυση ή άσκηση, σε ίση βάση με τους άλλους, όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, ατομικό ή οποιοδήποτε άλλο τομέα. Περιλαμβάνει όλες τις μορφές διακρίσεων, συμπεριλαμβανομένης και της άρνησης παροχής εύλογης προσαρμογής.

Υπάρχουν διάφορα είδη διάκρισης. Οι διακρίσεις μπορεί να είναι: άμεσες ή έμμεσες, πολλαπλές ή διατομεακές. Διάκριση μπορεί να υποστεί ένα άτομο εξαιτίας της σχέσης του με ένα άτομο με αναπηρία ή εξαιτίας νομιζομένων χαρακτηριστικών. Τέλος, διάκριση θεωρείται και η άρνηση εύλογων προσαρμογών όπως και η παρενόχληση (βλ. αναλυτικότερα στην ενότητα 4.5).

Οι διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις παίρνουν τη μορφή φραγμών (εμποδίων). Η ύπαρξη φραγμών σε έναν τομέα λειτουργεί ανασταλτικά για τη συμμετοχή των ατόμων µε αναπηρία στους υπόλοιπους τομείς (π.χ. η έλλειψη προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον και στα μέσα μαζικής μεταφοράς δυσκολεύει την ένταξή τους στην εκπαίδευση, στην απασχόληση κ.λπ.). Για την αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων ή περιορισμών, παρέχονται στα άτομα με αναπηρία εύλογες προσαρμογές, δηλαδή ορισμένες απαραίτητες τροποποιήσεις ή/και ρυθμίσεις λαμβάνονται σε περιπτώσεις που απαιτείται και που δεν επιβάλλουν δυσανάλογο ή αδικαιολόγητό βάρος, προκειμένου να διασφαλιστεί στα άτομα με αναπηρία η απόλαυση ή/και άσκηση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών σε ίση βάσης με τους άλλους πολίτες (βλ. αναλυτικότερα στην ενότητα 4.5).

Το δικαίωμα στην προσβασιμότητα (ΣΔΑΑ, άρθρο 9)

Η προσβασιμότητα (βλ. αναλυτικότερα ενότητες 4.7, 4.8 και 4.10), εκτός από τη διάσταση της φυσικής πρόσβασης (μπορεί ένα άτομο να πάει εκεί πού θέλει;), περικλείει και τη διάσταση της λειτουργικότητας (μπορεί να χρησιμοποιήσει την υπηρεσία ή το αγαθό που θέλει;), της επικοινωνίας (μπορεί να επικοινωνήσει και να πληροφορηθεί όπως όλοι;) και σχετίζεται άμεσα με την αυτονομία και την ασφάλεια, οι οποίες εντέλει είναι οι καθοριστικές παράμετροι που διασφαλίζουν σε κάθε άτομο την ελευθερία επιλογών για κάθε στιγμή της ζωής του.

Σύμφωνα με ΣΔΑΑ πρέπει να διασφαλίζεται η προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρία στο φυσικό, δομημένο και ψηφιακό περιβάλλον, στις μεταφορές, στην ενημέρωση/πληροφόρηση στα αγαθά και τις υπηρεσίες. Η έννοια της προσβασιμότητας κατέχει κεντρική θέση στη ΣΔΑΑ. Αφενός καθορίζεται ως μια τις οκτώ Γενικές Αρχές της (βλ. άρθρο 3, σημείο στ) αφετέρου κατοχυρώνεται ως ειδικό δικαίωμα με ξεχωριστό άρθρο, το άρθρο 9. Αυτό συμβαίνει διότι η προσβασιμότητα αποτελεί τη σημαντικότερη προϋπόθεση για την πλήρη και ισότιμη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή.

Δηλαδή, όλα τα κτίρια των νοσοκομείων, των σχολείων, των δικαστικών μεγάρων καθώς και τα ψηφιακά περιβάλλοντα, όπως οι ιστότοποι αλλά και οι εφαρμογές των κινητών συσκευών, οφείλουν να είναι προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρία. Προσβάσιμα οφείλουν, επίσης, να είναι και όλα τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, ώστε να μπορούν τα άτομα με αναπηρία να είναι αυτόνομα στις μετακινήσεις τους και οι επικοινωνίες. Ωστόσο, η προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία στο δομημένο και ψηφιακό περιβάλλον δεν περιορίζεται μόνο στα κτίρια ή στους ιστοτόπους αλλά και σε διάφορα επιμέρους στοιχεία που τα συνδιαμορφώνουν. Για παράδειγμα, οι ταμπέλες των κτιρίων που περιέχουν πληροφορίες πρέπει να είναι διαθέσιμες στη γραφή Braille για τους πολίτες με οπτική αναπηρία. Επίσης, πρέπει να υπάρχουν άτομα, όπως συνοδοί ή διερμηνείς της νοηματικής γλώσσας, για τα άτομα με κινητική ή ακουστική αναπηρία, αντίστοιχα, ώστε να τους βοηθούν κατά την πρόσβασή τους σε δημόσιους χώρους. Σε ό,τι αφορά το ψηφιακό περιβάλλον, πρέπει να υπάρχει για τις νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο διαθεσιμότητα βοήθειας προς τους χρήστες με αναπηρία.

Η αυτονομία στην κινητικότητα των ατόμων με αναπηρία δεν περιορίζεται μόνο στην προσβασιμότητα των μέσων μαζικής μεταφοράς αλλά και στην παροχή βοήθειας στις μετακινήσεις τους, στην πρόσβασή τους σε τεχνικά βοηθήματα και σε προσιτό κόστος, όπως και στη λήψη σχετικής εκπαίδευσης. Μάλιστα, οι εταιρείες που παράγουν τεχνικά βοηθήματα οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τις πολλαπλές και διαφορετικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρία ως προς τις μετακινήσεις τους.

Η ΣΔΑΑ καλύπτει το σύνολο των ατόμων με αναπηρία, ανεξαρτήτως κατηγορίας και βαρύτητας, το σύνολο των πεδίων δημόσιας πολιτικής και το σύνολο των θεμελιωδών δικαιωμάτων (αστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά). Δεν κατοχυρώνει νέα δικαιώματα, αλλά «ξαναγράφει» τα θεμελιώδη ατομικά, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, αναδεικνύοντας όχι μόνο τις ιδιαίτερες πτυχές τους που συνδέονται με την αναπηρία, αλλά και τις αλλαγές/προσαρμογές που είναι απαραίτητες για την πλήρη και ισότιμη άσκηση αυτών των δικαιωμάτων.

Σχετική εθνική νομοθεσία

Γενικό πλαίσιο

Το γενικό πλαίσιο δικαιωμάτων που θέτει η ΣΔΑΑ συμπληρώνουν σε εθνικό επίπεδο:

(α) το Σύνταγμα της χώρας, που ορίζει ότι τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρα που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας (άρθρο 21, παρ. 6 του Συντάγματος), Στο Σύνταγμα της Ελλάδας, 2001, στο Άρθρο 5Α (παρ. 2) αναφέρεται:

*	Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσης τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19.

Επιπλέον, στο Άρθρο 21 παράγραφος 6, αναφέρεται:

*	Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας.

Με δεδομένο ότι η πρόσβαση στις πληροφορίες, η δυνατότητα επικοινωνίας και η ηλεκτρονική προσβασιμότητα είναι πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της αυτονομίας, της επαγγελματικής ένταξης και τη συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή κάθε ανθρώπου, είναι προφανές ότι το περιεχόμενο του Άρθρου 21 αναφέρεται και στην ηλεκτρονική προσβασιμότητα.

(β) ο ν.4074/2012 (ΦΕΚ Α΄ 88/11.04.2012) με τον οποίο κύρωσε τη ΣΔΑΑ η ελληνική Βουλή, και βάσει του οποίου η χώρα μας δεσμεύτηκε να ενσωματώσει τις προσταγές της ΣΔΑΑ στο εθνικό δίκαιο και στην εσωτερική έννομη τάξη, διασφαλίζοντας τη μη θέσπιση νομοθεσίας που αντιβαίνει τον σκοπό της ΣΔΑΑ και διαιωνίζει διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρία ή/και χρόνιες παθήσεις. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια μια σειρά από κενά καλύφθηκαν στη λογική του ν.4488/2017, με τον οποίο θεσπίστηκαν οι κατευθυντήριες ‒ οργανωτικές διατάξεις υλοποίησης της ΣΔΑΑ σε εθνικό επίπεδο (βλ. Μέρος Δ΄).

(γ) ο ν.4488/2017 (ΦΕΚ A΄ 137/13.09.2017) - Μέρος Δ΄ (δηλ. τα άρθρα 59-74), που περιλαμβάνει κατευθυντήριες διατάξεις για την υλοποίηση της ΣΔΑΑ και ορίζει ότι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου υποχρεούται να διασφαλίζει την ισότιμη άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία στο πεδίο των αρμοδιοτήτων ή δραστηριοτήτων του, λαμβάνοντας κάθε πρόσφορο μέτρο και απέχοντας από οποιαδήποτε ενέργεια ή πρακτική που ενδέχεται να θίγει την άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία (άρθρο 61, παρ. 1 του νόμου),

(i) Σύμφωνα με το Μέρος Δ΄ του ν.4488/2017:

Κάθε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου υποχρεούται να διασφαλίζει την ισότιμη άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία στο πεδίο των αρμοδιοτήτων ή των δραστηριοτήτων του, λαμβάνοντας κάθε πρόσφορο μέτρο και απέχοντας από οποιαδήποτε ενέργεια ή πρακτική που ενδέχεται να θίγει την άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία. Ιδίως υποχρεούται: α) να αφαιρεί υφιστάμενα εμπόδια κάθε είδους, β) να τηρεί τις αρχές καθολικού σχεδιασμού σε κάθε τομέα της αρμοδιότητάς του ή της δραστηριοποίησής του, προκειμένου να διασφαλίζει για τα άτομα με αναπηρία την προσβασιμότητα των υποδομών, των υπηρεσιών ή των αγαθών που προσφέρει, γ) να παρέχει, όπου απαιτείται σε συγκεκριμένη περίπτωση, εύλογες προσαρμογές υπό τη μορφή εξατομικευμένων και κατάλληλων τροποποιήσεων, ρυθμίσεων και ενδεδειγμένων μέτρων, χωρίς την επιβολή δυσανάλογου ή αδικαιολόγητου βάρους (άρθρο 61, παρ.1).

Τα διοικητικά όργανα και οι αρχές υποχρεούνται: α) να τηρούν τις αρχές του καθολικού σχεδιασμού, όπως εξειδικεύονται και επικαιροποιούνται κάθε φορά, κατά τον σχεδιασμό δημοσίων πολιτικών, διοικητικών υπηρεσιών και προϊόντων, διαδικασιών, περιβαλλόντων και οργανωτικών δομών, που θα μπορούν να χρησιμοποιούνται από όλους στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, χωρίς να απαιτούνται ειδικές προσαρμογές ή εξειδικευμένος σχεδιασμός (άρθρο 63, παρ. 1) και β) στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς τους, αφενός να μεριμνούν για τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, τόσο σε συνήθεις συνθήκες όσο και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, αφετέρου να διασφαλίζουν την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στο ηλεκτρονικό περιβάλλον, ιδίως στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, πληροφορίες και υπηρεσίες, περιλαμβανομένων των μέσων ενημέρωσης και των υπηρεσιών διαδικτύου (άρθρο 64, παρ. 1 και 2).

Κάθε Υπουργείο, Περιφέρεια και Δήμος της χώρας συνιστά Επιμέρους Σημείο Αναφοράς για την παρακολούθηση της εφαρμογής της ΣΔΑΑ σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο αντίστοιχα (άρθρο 71).

(δ) η επιμέρους εθνική νομοθεσία των διαφόρων τομέων, όπως, για παράδειγμα, η νομοθεσία που αναφέρεται σε θέματα προσβασιμότητας φυσικού, δομημένου και ψηφιακού περιβάλλοντος, μεταφορών, εκπαίδευσης, απασχόλησης, υγείας και πρόνοιας κ.λπ.

Παρακάτω παρατίθεται επιγραμματικά το σύνολο της εθνικής νομοθεσίας που σχετίζεται άμεσα με τη μη διάκριση (ισότητα) και την προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρία στο φυσικό, δομημένο και ηλεκτρονικό περιβάλλον, στις μεταφορές, στα αγαθά και τις υπηρεσίες.

(i) Στην Ψηφιακή Πύλη «amea.gov.gr»[1] περιλαμβάνεται μια ενότητα με το σύνολο της εθνικής νομοθεσίας που αφορά στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.

Ισότητα και Μη διάκριση

Ν.3304/2005 «Εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού» (ΦΕΚ Α΄ 16/27.01.2005). Ιδίως το άρθρο 10[2] που αφορά στις εύλογες προσαρμογές.

(i) Έχει καταργηθεί από την 9/12/2016 με την παρ.1, άρθρ. 22, ν.4443/2016.

Νόμος 3996/2011 «Αναμόρφωση του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας, ρυθμίσεις θεμάτων Κοινωνικής Ασφάλισης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄170Α/05.08.2011). Ιδίως το άρθρο (2 παρ. 2α(αα) και (εε)) και άρθρο 2 (παρ.2η) με τα οποία θεσμοθετείται ως αρμοδιότητα του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας η παρακολούθηση και ο έλεγχος της τήρησης της ίσης μεταχείρισης έναντι των ατόμων με αναπηρία, η παροχή συμβουλών προς τους εργοδότες και τους εργαζομένους σχετικά με τους όρους της ίσης μεταχείρισης και η διασφάλιση ότι οι εργοδότες προχωρούν σε όλες τις εύλογες προσαρμογές με τη λήψη όλων των ενδεδειγμένων, κατά περίπτωση, μέτρων, προκειμένου να διασφαλιστεί ιδίως η πρόσβαση και η παραμονή των ατόμων με αναπηρία στην εργασία, καθώς και η συμμετοχή τους στην επαγγελματική κατάρτιση.

Ν.4074/2012 «Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες» (ΦΕΚ Α΄ 88/11.04.2012). Στη Σύμβαση (ΣΔΑΑ, βλ. ενότητα 1.2), στο άρθρο 2 περιλαμβάνεται ο ορισμός των «διακρίσεων βάσει αναπηρίας». Στο άρθρο 3, η μη διάκριση προσδιορίζεται ως μια από οκτώ Γενικές Αρχές της Σύμβασης, και το άρθρο 5 είναι αφιερωμένο σε αυτήν. Ρητές αναφορές γίνονται και στο Προοίμιο και στα άρθρα 4 («Γενικές υποχρεώσεις»), 6 («Γυναίκες με Αναπηρία»), 23 «Σεβασμός της κατοικίας και της οικογένειας», 24 («Εκπαίδευση)», 25 («Υγεία»), 27 («Εργασία και Απασχόληση»). Σημαντικό και άμεσα σχετικό είναι και το άρθρο 12 («Ισότητα ενώπιων του νόμου»). Επίσης, δύο επιπλέον Γενικές Αρχές του άρθρου 3 σχετίζονται εμμέσως με τη μη διάκριση βάσει αναπηρίας: Η «ε. ισότητα των ευκαιριών» και υπό το πρίσμα της μη διάκρισης βάσει φύλου η «ζ. ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών».

Ν.4443/2016 «Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2000/43/ΕΚ περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής, της Οδηγίας 2000/78/ΕΚ για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία…» (ΦΕΚ Α΄ 230/09.12.2016). Ιδίως δε το άρθρο 2 που αφορά στην έννοια και στα είδη των διακρίσεων που απαγορεύονται στην απασχόληση και την εργασία και το άρθρο 5 που αφορά στην παροχή εύλογων προσαρμογών.

Ν.4488/2017 «Συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις Δημοσίου και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις, ενίσχυση της προστασίας των εργαζομένων, δικαιώματα ατόμων με αναπηρίες και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 137/13.09.2017) - «Μέρος Δ΄, Κατευθυντήριες - Οργανωτικές διατάξεις υλοποίησης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες». Όλα τα άρθρα, ιδίως δε τα άρθρα 61 (παρ.1, σημεία γ και δ), 63 (παρ.2) και 67 (που αφορά τη μη διάκριση στα δημόσια και ιδιωτικά ΜΜΕ, σε έντυπα και ηλεκτρονικά και γενικά μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένου και του διαδικτύου).

Νόμος 4914/2022 «Διαχείριση και εφαρμογή αναπτυξιακών παρεμβάσεων για την προγραμματική περίοδο 2021-2027, σύσταση Α.Ε. Εθνικό Μητρώο Νεοφυών Επιχειρήσεων Α.Ε. και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 61/21.03.2022), όπου εξασφαλίζεται η εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης και η άρση των διακρίσεων για κάθε χρηματοδοτικό πρόγραμμα.

Προσβασιμότητα (πρότυπα)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανά καιρούς έχει αναθέσει σε ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης, στους οποίους περιλαμβάνονται οι CEN, CENELEC και ETSI, να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν πρότυπα προσβασιμότητας. Τα βασικά νομοθετικά μέσα της ΕΕ (η Οδηγία για την προσβασιμότητα στον Ιστό[3], η Ευρωπαϊκή Πράξη Προσβασιμότητας[4], οι Οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις[5]) αναφέρονται στη δυνατότητα χρήσης αυτών προτύπων προσβασιμότητας.

EN 17161 (αφορά τον σχεδιασμό προσβάσιμων προϊόντων, αγαθών και υπηρεσιών)

Για παράδειγμα, η Εντολή M/473 «Προσβασιμότητα σύμφωνα με τα πρότυπα "Σχεδιασμός για όλους"» οδήγησε στο Ευρωπαϊκό Πρότυπο EN 17161 ‘Design for All – Accessibility following a Design for All approach in products, goods and services – Extending the range of users’. Το Πρότυπο καθορίζει απαιτήσεις που μπορούν να επιτρέψουν στους οργανισμούς να σχεδιάσουν, να αναπτύξουν και να παρέχουν προϊόντα, αγαθά και υπηρεσίες που είναι προσβάσιμα σε μια ευρεία ποικιλία χρηστών, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία. Το Πρότυπο μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο για να συμμορφώνονται οι οργανισμοί με την Ευρωπαϊκή Πράξη για την Προσβασιμότητα[6] και να θεωρείται από τις δημόσιες αρχές ως κριτήριο επιλογής για τις δημόσιες συμβάσεις.

EN 17210 (αφορά την προσβασιμότητα και δομημένο περιβάλλον)

Η προετοιμασία ενός ακόμα σημαντικού Ευρωπαϊκού Προτύπου που ξεκίνησε με την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την Εντολή M/420 είναι το BS EN 17210:2021 ‘Accessibility and usability of the built environment - Functional requirements’[7]. Το Πρότυπο περιγράφει τις βασικές, κοινές ελάχιστες λειτουργικές απαιτήσεις και συστάσεις, που ισχύουν σε όλο το φάσμα του δομημένου περιβάλλοντος, για ένα προσβάσιμο και χρησιμοποιήσιμο δομημένο περιβάλλον, σύμφωνα με τις αρχές Σχεδίασης για Όλους που θα διευκολύνουν τη δίκαιη και ασφαλή χρήση για ένα ευρύ φάσμα χρηστών, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία. Οι απαιτήσεις και οι συστάσεις λειτουργικής προσβασιμότητας και χρηστικότητας που περιγράφονται σε αυτό το πρότυπο σχετίζονται με τον σχεδιασμό, την κατασκευή, την ανακαίνιση, την προσαρμογή και τη συντήρηση δομημένων περιβαλλόντων, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών περιοχών πεζών και αστικών περιοχών. Οι απαιτήσεις καλύπτουν όλο το φάσμα των αναγκών και των σταδίων ζωής – από άτομα με σωματικές αναπηρίες ή αισθητηριακές απώλειες, άτομα με αλλεργίες ή γνωστικές αναπηρίες, έως άτομα με πάθηση ψυχικής υγείας, περιορισμούς που σχετίζονται με την ηλικία, γονείς και παιδιά.

Το Πρότυπο προορίζεται να βοηθήσει κυρίως τους δημόσιους προμηθευτές αλλά και τους αρχιτέκτονες, τους σχεδιαστές, τους μηχανικούς, τους διαχειριστές εγκαταστάσεων και άλλους, παρέχοντάς τους σαφή καθοδήγηση και πλαίσιο εντός του οποίου να προσδιορίζουν και να σχεδιάζουν προσβάσιμους χώρους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ορίσει ότι όλα τα έργα που λαμβάνουν δημόσιους πόρους πρέπει να παρέχουν προσβασιμότητα. Το EN 17210 είναι το πρότυπο βάσει του οποίου πρέπει να αξιολογείται η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις προσβασιμότητας.

EN 301 549 (αφορά την προσβασιμότητα προϊόντων και υπηρεσιών ΤΠΕ)

Το Ευρωπαϊκό πρότυπο EN 301 549[8] «Απαιτήσεις προσβασιμότητας κατάλληλες για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων προϊόντων και υπηρεσιών ΤΠΕ στην Ευρώπη» εγκρίθηκε βάσει της εντολής M/376 που εκδόθηκε από την Επιτροπή προς τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης. Μέχρι τη δημοσίευση των στοιχείων αναφοράς εναρμονισμένων προτύπων ή μερών τους στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι σχετικές ρήτρες του ευρωπαϊκού προτύπου EN 301 549 πρέπει να θεωρούνται ως το ελάχιστο μέσον για την πρακτική εφαρμογή των εν λόγω αρχών.

Ειδικά για την περίπτωση του Ιστού (ιστοσελίδες, διαδικτυακές πύλες, ηλεκτρονικές υπηρεσίες, κ.λπ.), το Ευρωπαϊκό Πρότυπο EN 301 549 ενσωματώνει/υιοθετεί (βλ. παρ. 9.2) όλα τα κριτήρια επιτυχίας επιπέδου Α και επιπέδου ΑΑ των οδηγιών WCAG 2.1.

WCAG (αφορά ιστοσελίδες, διαδικτυακές πύλες, ηλεκτρονικές υπηρεσίες, κ.λπ.)

Το World Wide Web Consortium (W3C) αναπτύσσει διεθνή πρότυπα Ιστού: HTML, CSS και πολλά άλλα. Τα πρότυπα Web του W3C ονομάζονται Συστάσεις του W3C. Ένα από αυτά τα πρότυπα είναι οι Οδηγίες Προσβασιμότητας Περιεχομένου Ιστού (Web Content Accessibility Guidelines - WCAG) αναπτύσσονται μέσω της διαδικασίας του W3C σε συνεργασία με άτομα και οργανισμούς σε όλο τον κόσμο, με στόχο την παροχή ενός ενιαίου κοινού προτύπου για την προσβασιμότητα του περιεχομένου Ιστού που ανταποκρίνεται στις ανάγκες ατόμων, οργανισμών και κυβερνήσεων διεθνώς. Οι οδηγίες WCAG εξηγούν πως να κάνουμε το περιεχόμενο Ιστού πιο προσιτό στα άτομα με αναπηρία. Το «περιεχόμενο του Ιστού» αναφέρεται γενικά στις πληροφορίες μιας ιστοσελίδας ή μιας διαδικτυακής εφαρμογής, συμπεριλαμβανομένων: (α) των φυσικών πληροφοριών, όπως κείμενο, εικόνες και ήχοι, και (β) του κώδικα (code και markup) που ορίζει τη δομή, την παρουσίαση κ.λπ.

(i) Η τρέχουσα έκδοση των οδηγιών WCAG είναι η 2.1 (εκδόθηκε στις 5.6.2018), η οποία αντικατέστησε την 2.0 (εκδόθηκε στις 11.12.2008), ενώ σε μορφή σχεδίου βρίσκεται η επόμενη έκδοση 2.2 (αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Απρίλιο του 2023). Παράλληλα έχουν ξεκινήσει οι διεργασίες για τη «νέα γενιά» των οδηγιών, WCAG 3.

(i) Σημείωση: Το περιεχόμενο που συμμορφώνεται με τις WCAG 2.1 συμμορφώνεται και με τις WCAG 2.0 (αλλά δεν ισχύει το ανάποδο).

(i) Βάση της Οδηγίας (EE) 2016/2102 και την ενσωμάτωσή της στην εθνική νομοθεσία με τον ν.4591/2019 η συμμόρφωση με τις οδηγίες WCAG 2.1 (σε επίπεδο ΑΑ) είναι υποχρεωτική για όλους τους ιστοτόπους του δημοσίου και πρέπει να θεωρείται από τις δημόσιες αρχές ως κριτήριο επιλογής για τις δημόσιες συμβάσεις.

(i) Η έκδοση 2.0 των Οδηγιών παρέχονται μεταφρασμένες στα ελληνικά από το Ελληνικό Γραφείο W3C.

(i) Οι οδηγίες WCAG 2.0 είναι διαθέσιμες και υπό τη μορφή διεθνούς προτύπου (βλ. ISO/IEC 40500 (2012): "Information technology - W3C Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0").

(i) Για την αξιολόγηση του βαθμού συμμόρφωσης των ιστοτόπων με τις οδηγίες WCAG 2.0/2.1, παρέχονται από την Κοινοπραξία του Παγκόσμιου Ιστού (W3C) συγκεκριμένες οδηγίες υπό τη μορφή μεθοδολογίας: βλ. WCAG-EM 1.0.

Προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον)

Ακολουθεί μια σύνοψη της σχετικής εθνικής νομοθεσίας:

Πρότυπο ΥΠΕΝ «Οδηγίες Σχεδιασμού ΥΠΕΝ “Σχεδιάζοντας για όλους”» (1990)[9], οι οποίες συντάχθηκαν κατά το διάστημα 1986-1990[10] έχουν ως στόχο (α) να καταργήσουν τους αρχιτεκτονικούς φραγμούς και οτιδήποτε εμποδίζει την αυτόνομη διακίνηση και διαβίωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες –και γενικότερα των εμποδιζόμενων ατόμων– μέσα στα κτίρια ή στους υπαίθριους χώρους (όπως σκαλοπάτια, δάπεδα με απότομες κλίσεις, χώροι πολύ μικρών διαστάσεων κ.λπ.), και (β) να κάνουν το δομημένο περιβάλλον φιλικό, προσεγγίσιμο και ασφαλές για όλες τις κατηγορίες των χρηστών – με τη χρήση πχ. δαπέδων με ομαλές κλίσεις και χωρίς σκαλοπάτια, μηχανικών μέσων, κατάλληλης σήμανσης, προσιτών και εύκολων στη χρήση μηχανισμών χειρισμού (όπως πλήκτρα στους ανελκυστήρες σε κατάλληλα ύψη προσιτά σε όλους κ.λπ.), άνετων και χωρίς κινδύνους χώρων κ.λπ. – διευκολύνοντας έτσι την αυτόνομη διακίνηση και διαβίωση όλων των χρηστών.

(i) Θεσμοθετήθηκαν με το άρθρο 27 του ν. 4067/2012 «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός».

Ν.3230/2004 «Καθιέρωση συστήματος διοίκησης με στόχους, μέτρηση της αποδοτικότητας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 44/11.02.2004). Με το Άρθρο 12, παράγρ.10 του εν λόγω νόμου θεσμοθετείται η υποχρέωση των δημοσίων υπηρεσιών, των Ν.Π.Δ.Δ. και των Ο.Τ.Α. να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας και των λοιπών διευκολύνσεων για τα άτομα με αναπηρίες στους χώρους λειτουργίας τους. Με αποφάσεις των κατά περίπτωση αρμόδιων οργάνων, συνιστώνται στους οικείους οργανισμούς υπηρεσιακές μονάδες σε επίπεδο Τμήματος ή Γραφείου, με κύρια αρμοδιότητα την προώθηση και παρακολούθηση των πάσης φύσεως ενεργειών, για την άμεση συμμόρφωση προς την υποχρέωση της προηγούμενης παραγράφου. Με την ίδια απόφαση καθορίζεται η οργανωτική υπαγωγή και η αριθμητική σύνθεση, κατά κλάδο ή ειδικότητα του αναγκαίου για τη στελέχωση της μονάδας αυτής προσωπικού, στο πλαίσιο του υπηρετούντος προσωπικού.

Κ.Υ.Α. 1052758/1451/Β0010 «Συμπλήρωση της υπ’ αριθ. 1038460/2439/Β0010/15−4−2009 (ΦΕΚ 792 Β΄/29.04.2009) κοινής απόφασης των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών – απόφαση για προσβασιμότητα παραλιών» (ΦΕΚ Β΄ 1411/30.04.2012).

Υ.Α. 28492/2009 «Καθορισμός των προϋποθέσεων και των τεχνικών προδιαγραφών για την κατασκευή και τη λειτουργία των παιδικών χαρών των Δήμων και των Κοινοτήτων, τα όργανα και η διαδικασία αδειοδότησης και ελέγχου τους, τη διαδικασία συντήρησης αυτών, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια» (ΦΕΚ Β΄ 931/18.05.2009). Ιδίως τα άρθρο 3 και 6 με τα οποία εξαιρούνται οι σκύλοι συνοδοί ατόμων με αναπηρία από την απαγόρευση εισόδου ζώων συντροφιάς και ορίζονται οι Οδηγίες του ΥΠΕΧΩΔΕ (βλ. παραπάνω) για τον σχεδιασμό της προσβασιμότητας ατόμων με αναπηρία.

Υ.Α. 52907/2009 «Ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ατόμων με αναπηρία σε κοινόχρηστους χώρους των οικισμών που προορίζονται για την κυκλοφορία πεζών» (ΦΕΚ Β΄ 2621/31.12.2009).

(i) Συμπληρώθηκε με την Υ.Α. 38527/2016 (ΦΕΚ Β΄ 2780/05.09.2016). Αντικαταστάθηκε από την Υ.Α. ΥΠΕΝ/ΔΜΕΑΑΠ/124964/1561/2022 (ΦΕΚ Β΄ 6213/ 7.12.2022).

Ν.4030/2011 «Νέος τρόπος έκδοσης αδειών δόμησης, ελέγχου κατασκευών και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 249/25.11.2011). Ιδίως το άρθρο 3 («Δικαιολογητικά στοιχεία και μελέτες»), με το οποίο θεσμοθετείται η μελέτη προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρία ως τμήμα της αρχιτεκτονικής μελέτης για την έκδοση άδειας δόμησης.

Ν.4067/2012 «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός[11]» (ΦΕΚ Α΄ 79/09.04.2012), ιδίως το άρθρο 26 «Προσβασιμότητα χωρίς φραγμούς για τα άτομα με αναπηρία και τα εμποδιζόμενα άτομα», ο οποίος ένα σύνολο διατάξεων που καθορίζουν όλες τις προϋποθέσεις σχετικά με την ανοικοδόμηση εντός και εκτός σχεδίου πόλης, καθώς και σε μικρότερους οικισμούς οι οποίοι δεν χαρακτηρίζονται από εγκεκριμένο σχέδιο. Ο νόμος περιλαμβάνει ειδικές προβλέψεις (βλ. άρθρο 26) για χώρους νέων και υφιστάμενων κτιρίων (όλων των κτιρίων εκτός κατοικίας και ξεχωριστά για κτίρια που προορίζονται για κατοικία), για κοινής χρήσης υπαίθριους χώρους των οικοπέδων στα οποία κατασκευάζονται κτίρια, για υφιστάμενα κτίρια που στεγάζονται υπηρεσίες για το κοινό[12], για ανελκυστήρες επιβατών και αγαθών, για υφιστάμενα κτίρια με χρήσεις εμπορίου και γραφείων, για τη διαμόρφωση ή ανακατασκευή των κοινόχρηστων χώρων των οικισμών[13].

(i) Σχετικές με το άρθρο 26 τροποποιήσεις υπεισέρχονται με τον Ν.4782/2021 «Εκσυγχρονισμός, απλοποίηση και αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου των δημοσίων συμβάσεων, ειδικότερες ρυθμίσεις προμηθειών στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας και άλλες διατάξεις για την ανάπτυξη, τις υποδομές και την υγεία» (ΦΕΚ Α΄ 36/09.03.2021), ιδίως με το άρθρο 210 το οποίο ρυθμίζει θέματα (α) σύστασης και αρμοδιοτήτων Κεντρικής και Περιφερειακών Επιτροπών Προσβασιμότητας, (β) κατασκευής ανελκυστήρα χωρίς συναίνεση με απόφαση ΚΕΠ και έξοδα ενδιαφερόμενου, (γ) εξαίρεσης γραφείων/εμπορίου/υγειονομικού ενδιαφέροντος μόνο από WC λόγω δυσανάλογου κόστους, (δ) γενικής εξαίρεσης αν απαιτείται παρέμβαση σε Φέροντα Οργανισμό ή δυσανάλογο κόστος (με απόφαση Περ/κης Επιτροπής και εναλλακτική εξυπηρέτηση προσωρινά για 3 χρόνια), και (ε) δημιουργίας πλατφόρμας ΤΕΕ >30.000 κτίρια μέχρι σήμερα, υπό εκπόνηση ερωτηματολόγιο για αυτοψίες.

(i) Με την Υ.Α. ΥΠΕΝ/ΔΕΣΕΔΠ/139606/1662/2022 (ΦΕΚ Β΄ 7028/31.12.2022) καθορίζεται παράταση των προθεσμιών των παρ.4 και 10 του άρθρου 26.

(i) Με την Εγκύκλιο 9/13.6.2012 (Αριθμ. Πρωτ. 29467/2012) παρέχονται διευκρινήσεις για την υποβολή μελέτης προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρία, η οποία απαιτείται να εμπεριέχεται στις μελέτες που θα υποβάλλονται κατά την εφαρμογή του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού.

(i) Επίσης βλ., Εγκύκλιο ΑΜΕΑ/2013 του Υ.ΠΕ.Κ.Α. (Αριθμ. Πρωτ. 42382/16.07.2013), «Διευκρινήσεις για την εφαρμογή του Άρθρου 26 του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (Ν.4067/2012), που αφορά στις ειδικές ρυθμίσεις για την προσβασιμότητα ΑμεΑ/ εμποδιζόμενων Ατόμων»

Ν.4412/2016 «Δημόσιες Συμβάσεις Έργων, Προμηθειών και Υπηρεσιών (προσαρμογή στις Οδηγίες 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ)» (ΦΕΚ Α΄ 147/08.08.2016), άρθρο 54 «Τεχνικές προδιαγραφές» και Παράρτημα VII που αναφέρονται στην υποχρέωση κατάρτισης των τεχνικών προδιαγραφών κατά τρόπο που να λαμβάνει υπόψη κριτήρια προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία.

Άρθρο 61, παρ.1

Κάθε φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου […] υποχρεούται:

α) να αφαιρεί υφιστάμενα εμπόδια κάθε είδους,

β) να τηρεί τις αρχές καθολικού σχεδιασμού σε κάθε τομέα της αρμοδιότητάς του ή της δραστηριοποίησής του, προκειμένου να διασφαλίζει για τα ΑμεΑ την προσβασιμότητα των υποδομών, των υπηρεσιών ή των αγαθών που προσφέρει,

γ) να παρέχει, όπου απαιτείται σε συγκεκριμένη περίπτωση, εύλογες προσαρμογές υπό τη μορφή εξατομικευμένων και κατάλληλων τροποποιήσεων, ρυθμίσεων και ενδεδειγμένων μέτρων, χωρίς την επιβολή δυσανάλογου ή αδικαιολόγητου βάρους,

δ) να απέχει από πρακτικές, κριτήρια, συνήθειες και συμπεριφορές που συνεπάγονται διακρίσεις σε βάρος των ΑμεΑ,

ε) να προάγει με θετικά μέτρα την ισότιμη συμμετοχή και άσκηση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ στον τομέα της αρμοδιότητας ή δραστηριότητάς του.

Άρθρο 61, παρ.2

[ … οφείλουν δε] κατά τις συναλλαγές τους με ΑμεΑ να διασφαλίζουν βασική πληροφόρηση μέσω τρόπων, μορφών και μέσων επικοινωνίας, όπως ορίζονται στη Σύμβαση.

Υ.Α. 151344/165/2017 «Καθορισμός τεχνικών προδιαγραφών χάραξης, σήμανσης, διάνοιξης και συντήρησης των ορειβατικών - πεζοπορικών μονοπατιών» (ΦΕΚ Β΄ 206/30.01.2017). Ιδίως τα άρθρα 6 (χώροι ανάπαυσης) και 11 (χωροθέτηση και χάραξη) όπου γίνεται αναφορά σε διευκολύνσεις και στη διασφάλιση της ασφαλούς χρήσης τους από όλους, συμπεριλαμβανομένων κατά περίπτωση και των ατόμων με αναπηρία, όπως προσδιορίζονται στο Παράρτημα ΙΙΙ, παρ. «13. Ειδικές Διαμορφώσεις για ΑμεΑ» της Υ.Α.

Υ.Α. Δ13/ο/1372/2018 «Έγκριση της Τεχνικής Οδηγίας για τη χρήση αναλάμποντος φωτεινού σηματοδότη ενός πεδίου σε διαβάσεις πεζών» (ΦΕΚ Β΄ 85/23.01.2018).

Υ.Α. ΔΟΥ/οικ/2372/Φ.131/2019 «Έγκριση του Τεχνικού Κανονισμού για τον Καθορισμό Εθνικών Απαιτήσεων για συσκευές αφής πεζών και τη χρήση τους σε φωτεινούς σηματοδότες» (ΦΕΚ Β΄ 1759/20.05.2019).

ΚΥΑ 47458/2020 «Καθορισμός όρων, προϋποθέσεων, τεχνικών θεμάτων, αναγκαίων λεπτομερειών και διαδικασίας για την παραχώρηση απλής χρήσης αιγιαλού, παραλίας, όχθης και παρόχθιας ζώνης, υδάτινου στοιχείου θάλασσας, λιμνοθάλασσας, μεγάλων λιμνών και πλεύσιμων ποταμών» (ΦΕΚ Β΄ 1864/15.05.2020). Ιδίως το Παράρτημα 3 (τεχνικές προδιαγραφές), παρ. «3. Προσβασιμότητα – Προσπελασιμότητα).

Υ.Α. ΥΠΕΝ/ΔΜΕΑΑΠ/57298/225/2020 (ΦΕΚ Β΄ 2448/19.06.2020). Με συνεργασία της Γενικής Γραμματείας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, έγινε επεξεργασία τεχνικών οδηγιών για τη δημιουργία προσωρινών διαδρομών κίνησης πεζών, ποδηλάτου και δημιουργία περιοχών ή δρόμων ήπιας κυκλοφορίας με προβλέψεις για ειδικές παρεμβάσεις για την εξασφάλιση της προσβασιμότητας. προστασία σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα.

Υ.Α. ΥΠΕΝ/ΔΕΣΕΔΠ/65826/699/2020 (ΦΕΚ Β΄ 2998/20.07.2020). Σε ό,τι αφορά την προσβασιμότητα του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, σημαντική εξέλιξη αποτέλεσε η επεξεργασία τεχνικών οδηγιών προσαρμογής υφιστάμενων κτιρίων και υποδομών για την προσβασιμότητα αυτών σε άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα.

(i) Επίσης, το 2019, λειτούργησε στη Διεύθυνση Εφαρμογής Σχεδιασμού και Ελέγχου Δομημένου Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ (E-mail: d.paratiritirio@prv.ypeka.gr, Τηλ.: 210 6430201), Help Desk που παρείχε τεχνική βοήθεια για την προσβασιμότητα κτιρίων και κοινόχρηστων χώρων.

Ν.4759/2020 «Εκσυγχρονισμός της Χωροταξικής και Πολεοδομικής Νομοθεσίας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 245/09.12.2020). Δίνεται ολοκληρωμένος ορισμός για την προσβασιμότητα. Η μελέτη προσβασιμότητας απαιτείται για την έκδοση νέων οικοδομικών αδειών καθώς και σε αλλαγή χρήσης. Συμπληρώνεται και επικαιροποιείται ο ΝΟΚ (ν.4067/2012).

Ν.4784/2021 «Η Ελλάδα σε κίνηση: Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα - Μικροκινητικότητα - Ρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό, την απλούστευση και την ψηφιοποίηση διαδικασιών του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 40/16.03.2021), όπου προσδιορίζεται ρητά ότι ο σκοπός των ΣΒΑΚ είναι η αστικών δικτύων και οδών στα οποία, μεταξύ άλλων, εξασφαλίζεται η προσβασιμότητα, η ασφάλεια και προστασία για τους χρήστες, με μέριμνα για τα άτομα με αναπηρία και τα εμποδιζόμενα άτομα.

Ν.4819/2021 «Ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη διαχείριση των αποβλήτων - Ενσωμάτωση των Οδηγιών 2018/ 851 και 2018/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Μαΐου 2018 για την τροποποίηση της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ περί αποβλήτων» (ΦΕΚ Α΄ 129/23.07.2021), ο οποίος μεταξύ άλλων θεσμοθετεί τα Σχέδια Αστικής Προσβασιμότητας (ΣΑΠ). Η εκπόνηση Σ.Α.Π. πραγματοποιείται είτε με ιδίους πόρους του δήμου είτε κατόπιν χρηματοδότησης από πόρους του Πράσινου Ταμείου ή του Ε.Σ.Π.Α.

Άρθρο 121

10. Οι Δήμοι Μητροπολιτικών Κέντρων, οι Μεγάλοι και Μεσαίοι Ηπειρωτικοί Δήμοι, οι Δήμοι Πρωτεύουσες Περιφερειακών Ενοτήτων, καθώς και οι Μεγάλοι και Μεσαίοι Νησιωτικοί Δήμοι, σύμφωνα με τις παρ. 6 και 8 του άρθρου 119 του ν.4759/2020 (Α’ 245), εκπονούν υποχρεωτικά έως και την 31^η.12.2022 πρόγραμμα καθορισμού απαραίτητων παρεμβάσεων εξασφάλισης της προσβασιμότητας, των υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων συμπεριλαμβανομένων των δικτύων πεζή μετακίνησης, των οδεύσεων διαφυγής, χώρων εκτόνωσης, σημείων προσωρινής περίθαλψης και σημείων καταφυγής των πολιτών εντός των διοικητικών τους ορίων (εφεξής ονομαζόμενο «Σχέδιο Αστικής Προσβασιμότητας (Σ.Α.Π.).

ΥΠΕΝ/ΔΜΕΑΑΠ/99709/796/2021 (ΦΕΚ Β΄ 5045/01.11.2021) «Τεχνικές Προδιαγραφές Μελέτης Προσβασιμότητας» για νέα και υφιστάμενα κτίρια και υπαίθριους δημόσιους κοινόχρηστους χώρους.

ΥΠΕΝ/ΔΜΕΑΑΠ/110088/887/2021 (ΦΕΚ Β΄ 5553/30.11.2021) «Προδιαγραφές, όροι και τεχνικές οδηγίες για την εκπόνηση “Σχεδίου Αστικής Προσβασιμότητας (Σ.Α.Π.)”», βάσει του οποίου επιτρέπεται η συνεργασία δήμων (π.χ. νησιωτικές περιοχές με πάνω από 1 δήμο), συγκροτείται ΟΕ από υπηρεσιακά στελέχη και εξωτερικούς συνεργάτες, η οποία συνεργάζεται με εκπροσώπους φορέων και συλλόγων σχετικών με προσβασιμότητα και «ιδίως εκπροσώπων της ΕΣΑμεΑ» (άρθρο 6).

(i) Για περισσότερες αναφορές σε νομοθεσία που αφορά στη φυσική προσβασιμότητα, βλ. Ψηφιακή Πύλη για Άτομα με Αναπηρία, ενότητα «Προσβασιμότητα φυσική» (https://www.amea.gov.gr/legislation/18).

Προσβασιμότητα στα συστήματα Μεταφορών και Κινητικότητας

Η προσβασιμότητα στις μεταφορές αποτελεί επίσης ένα πολύ σημαντικό θέμα που απασχολεί ιδιαίτερα τα άτομα με αναπηρία. Το νομοθετικό πλαίσιο εξειδικεύεται ανά μέσο μεταφοράς.

(i) Οι Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί 1107/2006[16] για τις αεροπορικές μεταφορές, 1371/2007[17] και 1300/2014[18] για τις σιδηροδρομικές μεταφορές, 1177/2010[19] για τις θαλάσσιες μεταφορές και τη ναυσιπλοΐα, και 181/2011[20] για τις μεταφορές με πούλμαν και λεωφορεία, συμβάλλουν σημαντικά στην προώθηση των δικαιωμάτων των ευρωπαίων επιβατών, με ή χωρίς αναπηρία.

Ως προς την εθνική νομοθεσία:

ΚΥΑ 53495/2475/2003 «Συμμόρφωση προς τις διατάξεις της οδηγίας 2001/85/ ΕΚ της Επιτροπής της 20^ης Νοεμβρίου 2001, περί ειδικών διατάξεων για οχήματα μεταφοράς επιβατών, άνω των οκτώ θέσεων εκτός της θέσεως του οδηγού, και περί τροποποιήσεως των οδηγιών 70/156/ΕΟΚ και 92/27/ΕΚ» (ΦΕΚ Β΄ 116/05.02.2003), ιδίως τα άρθρα 4 και 6, καθώς περιλαμβάνει τεχνικές προδιαγραφές για άτομα με μειωμένη κινητικότητα, περιλαμβανομένων των χρηστών αναπηρικού αμαξιδίου (βλ. Παράρτημα IV[21]).

Υ.Α. 31039/2459/2007 «Κανονισμός Οργάνωσης - Λειτουργίας και Εξυπηρέτησης των Μεταφερομένων Ατόμων με Αναπηρίες (Α.μεΑ.), με τα ειδικά λεωφορεία του ΟΑΣΘ» (ΦΕΚ Β΄ 847/31.05.2007).

Ν.3709/2008 «Δικαιώματα - υποχρεώσεις επιβατών και μεταφορέων στις τακτικές θαλάσσιες μεταφορές και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 213/14.10.2008), ιδίως τα άρθρα 12 και 15.

Υ.Α. 8133.1/02/2013 «Καθορισμός των διαδικασιών και των υποχρεώσεων των φορέων εκμετάλλευσης λιμενικών τερματικών σταθμών όσον αφορά́ θέματα προσβασιμότητας, πληροφόρησης και παροχής συνδρομής σε άτομα με αναπηρία ή με μειωμένη κινητικότητα στους λιμένες» (ΦΕΚ Β΄ 1902/05.08.2013).

Υ.Α. Α/27733/2213/2015 «Κανονισμός Δικαιωμάτων Επιβατών τακτικών και έκτακτων γραμμών με οδικά μέσα δημόσιας μεταφοράς (Λεωφορεία) και μέσα σταθερής τροχιάς (Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο, Μετρό και Τραμ)» (ΦΕΚ Β΄ 1181/19.06.2015).

Υ.Α. 42863/438/2019 «Καθορισμός των όρων, των προϋποθέσεων και των τεχνικών προδιαγραφών για την εγκατάσταση συσκευών φόρτισης συσσωρευτών ηλεκτροκίνητων οχημάτων (σημεία επαναφόρτισης), στις εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης οχημάτων, σε δημοσίως προσβάσιμα σημεία επαναφόρτισης κατά μήκος του αστικού, υπεραστικού και εθνικού οδικού δικτύου καθώς και σε χώρους στάθμευσης δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων» (ΦΕΚ Β΄ 2040/04.06.2019).

Y.A. 44662/454/2019 «Καθορισμός των αρμοδίων οργάνων, των όρων και προϋποθέσεων ίδρυσης και λειτουργίας πάσης φύσεως σταθμών αυτοκινήτων εντός και εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων, καθώς και των όρων και προϋποθέσεων για την κυκλοφοριακή σύνδεση των ανωτέρω εγκαταστάσεων και επιχειρήσεων με εθνικές, επαρχιακές, δημοτικές και κοινοτικές οδούς» (ΦΕΚ Β΄ 2192/07.06.2019). Ιδίως τα άρθρα 8 και 10 που αφορούν στις απαραίτητες διευκολύνσεις και σήμανση για τα άτομα με αναπηρίας στους πάσης φύσεως σταθμούς αυτοκινήτων.

Ν.4948/2022 «Κύρωση Κώδικα νομοθεσίας θαλάσσιων ενδομεταφορών και δικαιωμάτων επιβατών» (ΦΕΚ Α΄ 125/27.06.2022) και δη τα άρθρα 28, 30, 34, 41, 44 και 45.

(i) Ως προς τις κτιριακές υποδομές, κ.λπ. ισχύουν αναλόγως και τα της παρ. 2.3.4.

(i) Για περισσότερες αναφορές σε νομοθεσία που αφορά στην προσβασιμότητα στις μεταφορές, βλ. Ψηφιακή Πύλη για Άτομα με Αναπηρία, ενότητα «Προσβασιμότητα στις μεταφορές» (https://www.amea.gov.gr/legislation/20).

Προσβασιμότητα σε Αγαθά – Υπηρεσίες

Ν.4994/2022 με τον οποίο ολοκληρώθηκε η ενσωμάτωση στο εθνικό δίκαιο της Ευρωπαϊκής Πράξης Προσβασιμότητας (Οδηγία 2019/882) σχετικά με τις απαιτήσεις προσβασιμότητας προϊόντων και υπηρεσιών.

Επίσης αναφέρονται τα ΠΔ 10/2017, η ΥΑ 31619/2017 (Β' 969) και η ΥΑ 91354/30.08.2017 (Β’ 2983) – άρθρο 70, παρ.1Β.

(i) Το Πρότυπο ΕΛΟΤ 1439 «Οργανισμός φιλικός σε πολίτες με αναπηρία –Απαιτήσεις και συστάσεις» στοχεύει στην εξειδίκευση των απαιτήσεων που αφορούν στον σχεδιασμό ή στη μετατροπή υποδομών εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, υπηρεσιών και αγαθών, καθώς και στη λήψη σχετικών μέτρων από τον κάθε είδους οργανισμό (δημόσιου ή/και ιδιωτικού χαρακτήρα) ώστε να διασφαλίζεται η ισότιμη αντιμετώπιση των πολιτών με αναπηρία και κατ’ επέκταση με μειωμένη κινητικότητα. Οι απαιτήσεις του παρόντος προτύπου είναι συμπληρωματικές στις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας και προς το παρόν η συμμόρφωση με αυτό παραμένει σε προαιρετική βάση.

(i) Για περισσότερες αναφορές σε σχετική νομοθεσία βλ. Ψηφιακή Πύλη για Άτομα με Αναπηρία (amea.gov.gr), ενότητα «Προσβασιμότητα σε Αγαθά-Υπηρεσίες» (https://www.amea.gov.gr/legislation/22).

Επικοινωνία, Ενημέρωση, Πληροφόρηση

Ν.4074/2012 «Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες». Ιδίως το άρθρο 21 της Σύμβασης.

Ν.4488/2017 «Συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις Δημοσίου και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις, ενίσχυση της προστασίας των εργαζομένων, δικαιώματα ατόμων με αναπηρίες και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 137/13.09.2017) - «Μέρος Δ΄, Κατευθυντήριες - Οργανωτικές διατάξεις υλοποίησης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες». Ιδίως δε το άρθρο 65[28] (που αφορά τη διάθεση εγγράφων σε προσβάσιμες μορφές και την αναγνώριση της νοηματικής και της γραφής Μπράιγ) και το άρθρο 67 (που αφορά στη μη διάκριση στα ΜΜΕ και στις οπτικοακουστικές δραστηριότητες). Επίσης τα άρθρα 63[29], 64[30], και 66[31] χρήζουν προσοχής από διοικητικά όργανα.

ΚΥΑ 3586/2018 «Καθορισμός των μέσων, της διαδικασίας καθώς και κάθε άλλου θέματος τεχνικού ή λεπτομερειακού χαρακτήρα για τη διασφάλιση της πρόσβασης των Ατόμων με Αναπηρία στις υπηρεσίες των παροχών υπηρεσιών μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας» (ΦΕΚ Β΄ 5491/06.12.2018), η οποία περιγράφει τα μέτρα που πρέπει να λάβουν τα Μ.Μ.Ε. προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που αυτά παρέχουν.

Ν.4779/2021 «Ενσωμάτωση στην εθνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2010/13 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 10^ης Μαρτίου 2010 για τον συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την παροχή υπηρεσιών οπτικοακουστικών μέσων, όπως έχει τροποποιηθεί με την Οδηγία (ΕΕ) 2018/1808 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14^ης Νοεμβρίου 2018 και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης» (ΦΕΚ Α΄ 27/20.02.2021). Ιδίως το άρθρο 10 «Προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία στις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων», αλλά και τα άρθρα 8, 14, 32, 41, κ.ά.

(i) Για περισσότερες αναφορές σε σχετική νομοθεσία, βλ. Ψηφιακή Πύλη για Άτομα με Αναπηρία (amea.gov.gr), ενότητα «Επικοινωνία, Ενημέρωση, Πληροφόρηση» (https://www.amea.gov.gr/legislation/23).

Ψηφιακή/Ηλεκτρονική Προσβασιμότητα

(i) Σύμφωνα με τις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 5Α του Συντάγματος της χώρας «Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. […] Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους […]» (άρθρο 5Α).

(i) Η Οδηγία (EE) 2016/2102[32] του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2016, «Για την προσβασιμότητα των ιστότοπων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα» (L 327/1), καθορίζει κοινές, τεχνολογικά ουδέτερες απαιτήσεις προσβασιμότητας. Με βάση την Οδηγία, οι τέσσερις αρχές της προσβασιμότητας είναι: (α) αντιληπτικότητα, που σημαίνει ότι οι πληροφορίες και τα συστατικά στοιχεία διεπαφής με τον χρήστη πρέπει να μπορούν να παρουσιαστούν στους χρήστες με τρόπους που αυτοί να μπορούν να αντιληφθούν, (β) χρηστικότητα, που σημαίνει ότι τα συστατικά στοιχεία διεπαφής με τον χρήστη και η πλοήγηση θα πρέπει να είναι εύχρηστα, (γ) κατανοησιμότητα, που σημαίνει ότι οι πληροφορίες και η λειτουργία της διεπαφής με τον χρήστη θα πρέπει να είναι κατανοητές· και (δ) στιβαρότητα, που σημαίνει ότι το περιεχόμενο θα πρέπει να είναι αρκετά στιβαρό ώστε να μπορεί να ερμηνευθεί αξιόπιστα από ευρύ φάσμα πρακτόρων χρηστών, περιλαμβανομένων και υποστηρικτικών τεχνολογιών. Σύμφωνα με την Οδηγία, οι εν λόγω αρχές της προσβασιμότητας μεταφράζονται σε ελέγξιμα κριτήρια επιτυχίας βάσει του Ευρωπαϊκού Προτύπου EN 301 549 (βλ. ενότητα 2.3.3).

(i) Η Οδηγία (EE) 2019/882 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17^ης Απριλίου 2019 «Σχετικά με τις απαιτήσεις προσβασιμότητας προϊόντων και υπηρεσιών» (L 151/70), αφορά στα ακόλουθα προϊόντα, τα οποία διατίθενται στην αγορά μετά τις 28 Ιουνίου 2025: (α) υλικά συστήματα πληροφορικής γενικής χρήσης, σε τερματικά αυτοεξυπηρέτησης, κ.λπ. (β) σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες, πολυμέσα κ.λπ., και (γ) στα συστήματα του ενιαίου ευρωπαϊκού αριθμού έκτακτης ανάγκης 112.

Ως προς την εθνική νομοθεσία:

Ν.3448/2006 «Για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα και τη ρύθμιση θεμάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης» (ΦΕΚ Α΄ 57/15.03.2006). Στον νόμο, αντικείμενο ρύθμισης των διατάξεων των άρθρων 1 έως 13 είναι ο καθορισμός, σύμφωνα και με την Οδηγία 2003/98/ΕΚ (L 345/90/31.12.2003), των όρων, των προϋποθέσεων, καθώς και των τρόπων διευκόλυνσης της περαιτέρω χρήσης εγγράφων, που βρίσκονται στην κατοχή φορέων του δημόσιου τομέα, όπως τα έγγραφα και οι φορείς καθορίζονται στις επί μέρους διατάξεις των άρθρων 3 και 4 αυτού του νόμου. Ιδιαίτερης σημασίας όμως είναι το άρθρο 10.

Άρθρο 10 «Μέτρα διευκόλυνσης της αναζήτησης εγγράφων»

Οι φορείς του δημόσιου τομέα μεριμνούν, ώστε να λαμβάνονται τα μέτρα που είναι αναγκαία για τη διευκόλυνση της αναζήτησης εγγράφων προς περαιτέρω χρήση, όπως η κατάρτιση και διάθεση καταλόγων των κυριότερων εγγράφων με δυνατότητα ηλεκτρονικής πρόσβασης, καθώς και η δημιουργία ιστοσελίδων που συνδέονται με αποκεντρωμένους καταλόγους. Οι φορείς του δημόσιου τομέα λαμβάνουν ειδική μέριμνα για τη διευκόλυνση των ατόμων με αναπηρίες στην αναζήτηση εγγράφων για περαιτέρω χρήση.

Υ.Α. Φ.40.4/1/989/2012 «Κύρωση Πλαισίου Παροχής Υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης» (ΦΕΚ Β΄ 1301/12.04.2012), ιδίως τα άρθρο 3 (σημείο vi) και 4 (παρ. 1), καθώς και το Παράρτημα Ι: «Αναλυτικοί κανόνες και πρότυπα για τον σχεδιασμό, ανάπτυξη και λειτουργία των διαδικτυακών τόπων της Δημόσιας Διοίκησης», κεφ. 7 «Προσβασιμότητα».

(i) Με την Απόφαση αυτή επιβάλλεται πλέον η συμμόρφωση των δημόσιων διαδικτυακών τόπων με το πρότυπο των Οδηγιών για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Ιστού (Web Content Accessibility Guidelines - WCAG), έκδοση 2.0, σε επίπεδο συμμόρφωσης τουλάχιστον «ΑΑ» και ορίζονται οι σχετικές προδιαγραφές.

(!) Με την Υ.Α. αυτή αναθεωρήθηκαν παλαιότεροι κανονισμοί για την προσβασιμότητα που περιλαμβανόντουσαν στο Πλαίσιο Πιστοποίησης Δημόσιων Διαδικτυακών Τόπων του Πλαισίου Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.

Ειδικότερα για την προσβασιμότητα των Δημόσιων Διαδικτυακών Τόπων (ΔΔΤ), η εν λόγω Υπουργική Απόφαση, στο Παράρτημα I (PDF), ορίζει τα παρακάτω:

[KY.49] Οι δημόσιοι διαδικτυακοί τόποι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ συμμορφώνονται με το πρότυπο των Οδηγιών για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Ιστού, έκδοση 2.0 (WCAG 2.0), σε επίπεδο συμμόρφωσης τουλάχιστον «ΑΑ».

[ΚΠ.27] Οι δημόσιοι διαδικτυακοί τόποι ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ ΝΑ συμμορφώνονται με το πρότυπο των Οδηγιών για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Ιστού, έκδοση 2.0 (WCAG 2.0), σε επίπεδο συμμόρφωσης τουλάχιστον «ΑΑΑ».

[ΚΠ.28] Κατά το στάδιο ανάπτυξης διαδικτυακών τόπων, οι φορείς της Δημόσιας Διοίκησης ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ ΝΑ εκτελούν τους παρακάτω ελέγχους:

Έλεγχο συμμόρφωσης της σύνταξης HTML που περιλαμβάνεται στις ιστοσελίδες σύμφωνα με τα πρότυπα του W3C.
Έλεγχο επικύρωσης της σωστής χρήσης Cascading Style Sheets (CSS).
Έλεγχο ποιότητας, προσβασιμότητας και ιδιωτικότητας του περιεχομένου των ιστοσελίδων του ΔΔΤ.

Οι παραπάνω έλεγχοι ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ εκτελούνται με εργαλεία ή υπηρεσίες που προτείνονται από σύμφωνα με τους προβλεπόμενους όρους χρήσης τους.

[ΚΥ.50] Το περιεχόμενο κάθε Δημόσιου Διαδικτυακού Τόπου ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ αναπτύσσεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην απαιτείται η χρήση συγκεκριμένου φυλλομετρητή Ιστού για την πρόσβαση σε αυτό. Κάθε ΔΔΤ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ είναι προσβάσιμος τουλάχιστον με τις εκδόσεις τις τελευταίας πενταετίας των Internet Explorer και Mozilla Firefox, Chrome και Safari.

[ΚΠ.29] Το περιεχόμενο κάθε Δημόσιου Διαδικτυακού Τόπου ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ ΝΑ αναπτύσσεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι προσβάσιμο από εναλλακτικές συσκευές όπως PDA και κινητά τηλέφωνα.

[KΠ.30] Οι δημόσιοι διαδικτυακοί τόποι και ηλεκτρονικές υπηρεσίες που προσφέρονται μέσω διαδικτύου (με χρήση φυλλομετρητή) και για χρήση από φορητές συσκευές, ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΑΙ ΝΑ λαμβάνουν υπόψη τις Βέλτιστες Πρακτικές Παγκοσμίου Ιστού για Κινητά που συνίστανται από το W3C (Mobile Web Best Practices).

Ν.4488/2017 «Συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις Δημοσίου και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις, ενίσχυση της προστασίας των εργαζομένων, δικαιώματα ατόμων με αναπηρίες και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 137/13.09.2017) - «Μέρος Δ΄, Κατευθυντήριες - Οργανωτικές διατάξεις υλοποίησης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες». Όλα τα άρθρα, ιδίως δε το άρθρο 64, παρ. 2, όπου αναφέρεται ότι «Τα διοικητικά όργανα και οι αρχές στο πλαίσιο της αρμοδιότητάς τους, διασφαλίζουν την ισότιμη πρόσβαση των ΑμεΑ στο ηλεκτρονικό περιβάλλον, ιδίως στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, πληροφορίες και υπηρεσίες, περιλαμβανομένων των μέσων ενημέρωσης και των υπηρεσιών διαδικτύου».

Ν.4591/2019 «Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία: α) της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26^ης Οκτωβρίου 2016, για την προσβασιμότητα των ιστότοπων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα και β) του άρθρου 1 της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/2455 του Συμβουλίου της 5^ης Δεκεμβρίου 2017» (ΦΕΚ Α΄ 19/12.02.2019), με τον οποίο έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένοι κανόνες που αφορούν στην κατασκευή, το περιεχόμενο και τη λειτουργία τους προκειμένου να διασφαλίζεται ότι πληρούν συγκεκριμένες απαιτήσεις προσβασιμότητας.

(i) Ο ν.4591, βάσει της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/2102, θεσμοθετεί την υποχρέωση συμμόρφωσης με το Ευρωπαϊκό Πρότυπο EN 301 549, το οποίο, ως προς την προσβασιμότητα των ιστοτόπων, ενσωματώνει πλήρως τις οδηγίες WCAG 2.1 σε επίπεδο ΑΑ.

(i) Επίσης, με τον νόμο αυτόν συστάθηκε και το Μητρώο Δημόσιων Ιστότοπων και Εφαρμογών (ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ.) των φορέων του δημοσίου, όπου εντάσσονται οι ιστότοποι και οι εφαρμογές για φορητές συσκευές οργανισμών του δημόσιου τομέα ύστερα από γνώμη της Ε.Σ.Α.μεΑ. (βλ. άρθρο 43).

Π.Δ. 40/2020 «Οργανισμός του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης» (ΦΕΚ Α΄ 85/15.04.2020), το οποίο με το άρθρο 18, συγκροτείται η Διεύθυνση Ψηφιακής Στρατηγικής στην οποία περιλαμβάνεται το Τμήμα Ψηφιακής Προσβασιμότητας και Κοινωνικών Υποθέσεων με συναφείς αρμοδιότητες (συμπερ. την παρακολούθηση της εφαρμογής πολιτικών ηλεκτρονικής προσβασιμότητας, της εφαρμογής του άρθρου 9 της ΣΔΑΑ, κ.ά.).

(i) Με Π.Δ. ανατίθεται στο Τμήμα Ψηφιακής Προσβασιμότητας και Κοινωνικών Υποθέσεων και η τήρηση του ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ, όπως συστάθηκε με τον ν.4591 και προσδιορίσθηκε με την Υ.Α. 19524/ΕΞ/2020.

Υ.Α. 19524/ΕΞ/2020 «Μητρώο Δημόσιων Ιστότοπων και Εφαρμογών (ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ.) / Όργανα διαχείρισης του ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ. Όροι και προϋποθέσεις ένταξης στο Μητρώο Δημοσίων Ιστότοπων και Εφαρμογών (ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ.) Μορφή και διαδικασία χορήγησης της γνωμοδότησης από την ΕΣΑμεΑ στο ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ. Τεχνικές και λειτουργικές απαιτήσεις, προδιαγραφές και άλλα τεχνικά ζητήματα σχετικά με την εφαρμογή του ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ Διαδικασία παρακολούθησης» (ΦΕΚ Α΄ 3071/23.07.2020).

Ν.4727/2020 «Ψηφιακή Διακυβέρνηση (Ενσωμάτωση στην Ελληνική Νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/2102 και της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1024) - Ηλεκτρονικές Επικοινωνίες (Ενσωμάτωση στο Ελληνικό Δίκαιο της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/1972) και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α΄ 184/23.09.2020). Ιδίως το κεφάλαιο Η΄ το οποίο αποτελεί το βασικό θεσμικό πλαίσιο μέσω του οποίου επιβάλλεται η ανεμπόδιστη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στους ιστότοπους και τις εφαρμογές για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα.

(i) Με το Κεφάλαιο Η΄ (δηλ. τα άρθρα 36-47) ενσωματώθηκε εκ νέου στην εθνική μας νομοθεσία η Οδηγία (ΕΕ) 2016/2102 για την προσβασιμότητα των ιστότοπων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα, η οποία είχε αρχικώς ενσωματωθεί με τον ν.4591/2019.

(i) Επιπλέον, στην παρ. 4 του άρθρου 3 «Γενικές αρχές ψηφιακής διακυβέρνησης» προβλέπεται ότι οι φορείς του δημόσιου τομέα οφείλουν να σχεδιάζουν τις υπηρεσίες ψηφιακής διακυβέρνησης με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι φιλικές στον χρήστη, να διασφαλίζουν και να ενισχύουν την ισότητα ως προς την πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες ψηφιακής διακυβέρνησης και να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες πρόσβασης ορισμένων ομάδων ή ατόμων, ιδίως μάλιστα των ατόμων με αναπηρία. Στην ίδια παράγραφο επίσης προβλέπεται ότι η εφαρμογή υπηρεσιών ψηφιακής διακυβέρνησης και η διαμόρφωση και προμήθεια των αντίστοιχων πληροφοριακών συστημάτων και υπηρεσιών πρέπει να γίνεται με γνώμονα τη διασφάλιση της ψηφιακής προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία και τη δυνατότητα αξιοποίησης των σχετικών υπηρεσιών από αυτά.

(i) Επιπλέον, με την παρ. 30 του άρθρου 107 θεσπίστηκε η παροχή κατάρτισης και επιμόρφωσης του προσωπικού των φορέων του δημόσιου τομέα σε θέματα προσβασιμότητας των δικτυακών τόπων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές.

(i) Παρά το γεγονός ότι η Οδηγία δίνει τη δυνατότητα στα κράτη-μέλη να εξαιρέσουν από τις απαιτήσεις της τους ιστότοπους και τις εφαρμογές για φορητές συσκευές των σχολείων, με το άρθρο 106 του ν.4823/2021 καθίσταται υποχρεωτική η συμμόρφωση των ιστοσελίδων όλων των δημόσιων σχολικών μονάδων με τις απαιτήσεις του Κεφαλαίου Η΄ του ν.4727/2020

Συνοψίζοντας, σύμφωνα με το πλαίσιο που παρουσιάσθηκε παραπάνω απαιτούνται οι κάτωθι προβλέψεις για περιπτώσεις που συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ:

Συμμόρφωση των διαδικτυακών τόπων και των διαδικτυακών εφαρμογών και υπηρεσιών με τις Οδηγίες για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Ιστού, έκδοση 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines 2.1 ή απλώς WCAG 2.1) του διεθνή οργανισμού World Wide Web Consortium (W3C), κατ’ ελάχιστο στο μεσαίο επίπεδο προσβασιμότητας “ΑΑ”, ενώ συνίσταται η συμμόρφωση στο ανώτατο επίπεδο προσβασιμότητας “ΑΑΑ”.
Σε περίπτωση λογισμικού είναι απαραίτητη η σχεδίασή βάσει του Κεφαλαίου 11 του Ευρωπαϊκού Εναρμονισμένου Πρότυπου EN 301 549, όπως αντικαθίσταται και ισχύει κάθε φορά.
Ειδικότερα, στην περίπτωση διαδικτυακών τόπων ή των διαδικτυακών εφαρμογών και υπηρεσιών που προορίζονται για χρήση κυρίως μέσω κινητών και φορητών συσκευών (π.χ. wearables, tablets, έξυπνα τηλέφωνα κ.λπ.) συνιστάται να λαμβάνονται υπόψη και οι Βέλτιστες Πρακτικές για Χρήση Διαδικτυακού Περιεχομένου από Κινητές Συσκευές, έκδοση 1.0 (Mobile Web Best Practices 1.0) του W3C.
Ειδικότερα, σε περίπτωση λογισμικού user agents, δηλαδή λογισμικού που αναλαμβάνει να συλλέξει, εξάγει και διευκολύνει την αλληλεπίδραση του χρήστη με τα περιεχόμενα του Ιστού, συνιστάται να λαμβάνονται υπόψη και οι Οδηγίες Προσβασιμότητας για User Agents, έκδοση 2.0 (User Agent Accessibility Guidelines 2.0) του W3C.
Ειδικότερα, σε περίπτωση εργαλείων συγγραφής και διαχείρισης περιεχομένου Ιστού, συνιστάται να λαμβάνονται υπόψη και οι Οδηγίες Προσβασιμότητας για Εργαλεία Συγγραφής, έκδοση 2.0 (Authoring Tool Accessibility Guidelines 2.0) του W3C .
Σε περίπτωση τεχνολογικών λύσεων και προϊόντων που δεν εμπίπτουν στην κατηγορία διαδικτυακών τόπων ή διαδικτυακών εφαρμογών και υπηρεσιών (π.χ. υλικό, αυτόματοι πωλητές, κιόσκια πληροφόρησης κ.λπ.) είναι απαραίτητη η σχεδίασή τους βάσει των αρχών του «Καθολικού Σχεδιασμού» και σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πρότυπο EN 301 549 (βλ. Κεφάλαια 4-8 και 11-13) όπως αντικαθίσταται και ισχύει κάθε φορά.
Σε περίπτωση ηλεκτρονικών εγγράφων (non web documents) είναι απαραίτητη η σχεδίασή βάσει του Κεφαλαίου 10 του Ευρωπαϊκού Εναρμονισμένου Πρότυπου EN 301 549, όπως αντικαθίσταται και ισχύει κάθε φορά.
Σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητη η εξασφάλιση συμβατότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, συστημάτων, κ.λπ. με διαδεδομένες υποστηρικτικές τεχνολογίες και τεχνικά βοηθήματα που χρησιμοποιούν τα ΑμεΑ (π.χ. αναγνώστες οθόνης, ειδικοί διακόπτες και συστήματα αλληλεπίδρασης, μεγεθυντές οθόνης).

[1] https://www.amea.gov.gr/legislation.

[2] Σημείωση: Καταργήθηκε από το άρθρο 22 του ν.4443/2016.

[3] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv:OJ.L_.2016.327.01.0001.01.ENG&toc=OJ:L:2016:327:TOC.

[4] https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1202.

[5] https://ec.europa.eu/environment/gpp/eu_public_directives_en.htm.

[6] https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1202.

[7] https://www.en-standard.eu/bs-en-17210-2021-accessibility-and-usability-of-the-built-environment-functional-requirements/.

[8] https://www.etsi.org/deliver/etsi_en/301500_301599/301549/01.01.02_60/en_301549v010102p.pdf.

[9] https://ypen.gov.gr/chorikos-schediasmos/astikos-schediasmos/politikes-kai-protypa.

[10] Από το Γραφείο Μελετών για Άτομα µε Αναπηρίες του ΥΠΕΧΩ∆Ε.

[11] Ο οποίος αντικατέστησε τον παλαιότερο Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό του 1985.

[12] Κτίρια που στεγάζονται υπηρεσίες του Δημοσίου, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου του ευρύτερου δημόσιου τομέα, κοινωφελείς οργανισμοί, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτης και δεύτερης βαθμίδας ή έχουν χρήσεις συνάθροισης κοινού (χώροι συνεδρίων, εκθέσεων, μουσείων, συναυλιών, αθλητικών ή πολιτιστικών συγκεντρώσεων, ναοί, θέατρα/ κινηματογράφοι, εστιατόρια/ ζαχαροπλαστεία/ καφενεία/ κέντρα διασκέδασης, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, αίθουσες αναμονής επιβατών, τράπεζες/ ανταλλακτήρια κ.λπ.), προσωρινής διαμονής, εκπαίδευσης, υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, δικαιοσύνης και σωφρονισμού, γραφείων και εμπορίου, βιομηχανίας και βιοτεχνίας, καθώς επίσης και στους χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων και πρατηρίων καυσίμων.

[13] Ιδίως χώρων που προορίζονται για την κυκλοφορία των πεζών, όπως των πλατειών/ πεζοδρόμων/ πεζοδρομίων/ νησίδων, χώρων πρασίνου/ άλσεων, στάσεων/αποβαθρών κ.λπ.

[14] Καθολικός σχεδιασμός διοικητικών προϊόντων, περιβαλλόντων και υπηρεσιών, εύλογες προσαρμογές.

[15] Πρόσβαση στο φυσικό, δομημένο και ηλεκτρονικό περιβάλλον.

[16] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32006R1107.

[17] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007R1371.

[18] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014R1300.

[19] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32010R1177.

[20] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32011R0181.

[21] Σημείωση: Για τις τροποποιήσεις των παραρτημάτων βλ. την υπ’ αριθμ. 35949/2604/07/2008 (Β’ 313)/27-2-2008) Απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών – ΠΕΧΩΔΕ – Μεταφορών και επικοινωνιών.

[22] Καθολικός σχεδιασμός διοικητικών προϊόντων, περιβαλλόντων και υπηρεσιών, εύλογες προσαρμογές.

[23] Πρόσβαση στο φυσικό, δομημένο και ηλεκτρονικό περιβάλλον.

[24] Καθολικός σχεδιασμός διοικητικών προϊόντων, περιβαλλόντων και υπηρεσιών, εύλογες προσαρμογές.

[25] Πρόσβαση στο φυσικό, δομημένο και ηλεκτρονικό περιβάλλον.

[26] Επικοινωνία ΑμεΑ με διοικητικές αρχές, γλώσσες και μορφές επικοινωνίας.

[27] Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα δικαιωμάτων ΑμεΑ.

[28] Επικοινωνία ΑμεΑ με διοικητικές αρχές, γλώσσες και μορφές επικοινωνίας.

[29] Καθολικός σχεδιασμός διοικητικών προϊόντων, περιβαλλόντων και υπηρεσιών, εύλογες προσαρμογές.

[30] Πρόσβαση στο φυσικό, δομημένο και ηλεκτρονικό περιβάλλον.

[31] Ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, εκπαίδευση και κατάρτιση σε θέματα δικαιωμάτων ΑμεΑ.

[32] Βλ.. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016L2102.