Το πλαίσιο αναφοράς του Οδηγού

Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζονται εν συντομία τα βασικότερα κείμενα αναφοράς που σχετίζονται με το περιεχόμενο του παρόντος Οδηγού που αναφέρονται άμεσα ή και έμμεσα στα ζητήματα της αναπηρίας.

ΕΣΠΑ 2014-2020

Το Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) αποτελεί το βασικό στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη της χώρας με τη συνδρομή σημαντικών πόρων που προέρχονται από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή (1) το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), (2) το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ). Στο ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνονται 20 Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΕΠ), από τα οποία τα 7 είναι Τομεακά[1] και τα 13 Περιφερειακά. Επιπλέον, στο ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνονται και τα Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασία (ΕΕΣ)[2] με 5 διμερή προγράμματα[3] διασυνοριακής συνεργασίας της Ελλάδας με γειτνιάζουσες χώρες και 6 πολυμερή προγράμματα[4] στα οποία συμμετέχουν Περιφέρειες της χώρας μας. Για τα ΕΠ και τα οποία συγχρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ και το ΤΣ στο πλαίσιο του Στόχου «Επενδύσεις στην Ανάπτυξη και την Απασχόληση (ΕΑΑ)» έχει σχεδιαστεί ένα κοινό Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου (ΣΔΕ), ώστε το ΕΣΠΑ 2014-2020 να υλοποιείται μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες διαχείρισης, ελέγχου και εφαρμογής, οι οποίες ρυθμίζονται από τον ν.4314/2014 (ΦΕΚ Α΄ 265/23.12.2014 - Μέρος Ι & ΙΙ), σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 1303/2013.

Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΕ) 1303/2013

Ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου θεσπίζει το πλαίσιο δράσης και κοινές διατάξεις για το σύνολο των πέντε ΕΔΕΤ και ορίζει, τους θεματικούς στόχους, τις αρχές και τους κανόνες που διέπουν τον προγραμματισμό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση, τη διαχείριση και τον έλεγχο. Ιδιαίτερης αναφοράς σε σχέση με τον παρόντα Οδηγό χρήζουν τα εξής αποσπάσματα:

*		(Προοίμιο, σημείο 13) Στο πλαίσιο των προσπαθειών της για μεγαλύτερη οικονομική, εδαφική και κοινωνική συνοχή, η Ένωση θα πρέπει, σε όλα τα στάδια της εφαρμογής των ΕΔΕΤ, να αποσκοπεί […] στην καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλής, εθνότητας, θρησκεύματος ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού[5] […] λαμβάνοντας ειδικότερα, υπόψη την προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρίες […].
	(!) Η καταπολέμηση των «διακρίσεων λόγω αναπηρίας» και η διασφάλιση «προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία» καθορίζονται ως βασικές αρχές που διατρέχουν το σύνολο των ΕΔΕΤ και όλα τα στάδια της εφαρμογής τους.

*

Άρθρο 7: Προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και μη διάκριση Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή διασφαλίζουν τη συνεκτίμηση και την προάσπιση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών καθώς και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της υλοποίησης των προγραμμάτων, συμπεριλαμβανομένων σε σχέση με την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την αξιολόγηση. Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν κάθε διάκριση εξαιτίας του φύλου, της φυλής ή της εθνοτικής καταγωγής, της θρησκείας ή των πεποιθήσεων, αναπηρίας, της ηλικίας ή του γενετήσιου προσανατολισμού κατά την εκπόνηση και υλοποίηση των προγραμμάτων.  Ειδικότερα, η προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρίες λαμβάνεται υπόψη σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της εφαρμογής των προγραμμάτων.

(!) Επισημαίνεται ότι το εν λόγω άρθρο αφορά σε δύο ζητήματα, τα οποία έχουν μεν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, είναι διακριτά δε: (α) τη διασφάλιση της «ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών» και τη διασφάλιση της «μη διάκρισης»[6].

(i) Στο πλαίσιο του παρόντος Οδηγού, μας απασχολεί το δεύτερο ζήτημα, δηλαδή η «μη διάκριση λόγω αναπηρίας». Επισημαίνεται δε ότι ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδίδεται στις περιπτώσεις «πολλαπλής διάκρισης», π.χ. έναντι γυναικών/μητέρων με αναπηρία, παιδιών με αναπηρία, προσφύγων με αναπηρία και μεταναστών με αναπηρία.

*

(Παράρτημα Ι, παρ. 5.3) […] Σύμφωνα με το άρθρο 7, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή […] λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να αποτρέψουν κάθε διάκριση κατά την προετοιμασία, την υλοποίηση, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των ενεργειών στα προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ.

*

(Παράρτημα Ι, παρ. 5.4) […] Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα, σύμφωνα με το άρθρο 7 για την αποτροπή των διακρίσεων λόγω αναπηρίας. Οι διαχειριστικές αρχές φροντίζουν, μέσω λήψης μέτρων σε όλο τον κύκλο ζωής του προγράμματος, ώστε όλα τα προϊόντα, αγαθά, υπηρεσίες και υποδομές που είναι ανοικτές ή παρέχονται στο κοινό και συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ να είναι προσβάσιμες σε όλους τους πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία σε επίπεδο Ένωσης και σε εθνικό επίπεδο, συμβάλλοντας έτσι σε ένα περιβάλλον χωρίς εμπόδια για τα άτομα με αναπηρίες και τους ηλικιωμένους. Επιπλέον, εξασφαλίζεται η δυνατότητα πρόσβασης στο φυσικό περιβάλλον, στις μεταφορές, στις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας, προκειμένου να προαχθεί η ένταξη των μειονεκτουσών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρίες. Τα μέτρα που πρόκειται να ληφθούν μπορούν να περιλαμβάνουν προσανατολισμό των επενδύσεων στην προσβασιμότητα σε υφιστάμενα κτίρια και καθιερωμένες υπηρεσίες.

(i) Από τον εν λόγω κανονισμό απορρέει η υποχρέωση να είναι προσβάσιμα όλα τα προϊόντα, αγαθά, υπηρεσίες και υποδομές που απευθύνονται στο κοινό και συγχρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ, διασφαλίζοντας την ανεμπόδιστη πρόσβαση για τα άτομα με αναπηρία και τους ηλικιωμένους.

(!) Επιπλέον, το ζήτημα της προσβασιμότητας θα πρέπει να εξασφαλίζεται τόσο υπό την έννοια της «συμβατικής προσβασιμότητας» (στο φυσικό περιβάλλον, στις μεταφορές, κ.λπ.) όσο και υπό την έννοια της «ψηφιακής προσβασιμότητας» (στο διαδίκτυο, σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα, σε ψηφιακά προϊόντα και γενικότερα σε εφαρμογές των ΤΠΕ και στο περιεχόμενό τους).

*

(Παράρτημα ΧΙ, ΤΜΗΜΑ ΙΙ: Γενικές εκ των προτέρων αιρεσιμότητες) 1. Καταπολέμηση των διακρίσεων: Εφαρμογή της νομοθεσίας και της πολιτικής της Ένωσης κατά των διακρίσεων στο πεδίο των ΕΔΕΤ. […] 3. Αναπηρία: Εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (UNCRPD) στο πεδίο των ΕΔΕΤ, σύμφωνα με την απόφαση του Συμβουλίου αριθ. 2010/48/ΕΚ. […] ρυθμίσεις για τη διασφάλιση της παρακολούθησης της εφαρμογής του άρθρου 9 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία σε σχέση με τα ΕΔΕΤ σε όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας και της εφαρμογής των προγραμμάτων.

(i) Στον εν λόγω κανονισμό περιλαμβάνονται ως «Γενικές εκ των Προτέρων Αιρεσιμότητες» η ύπαρξη διοικητικής ικανότητας από τα ΚΜ για την εφαρμογή στο πεδίο των ΕΔΕΤ (α) της νομοθεσίας και της πολιτικής της Ένωσης κατά των διακρίσεων (Γενική εκ των προτέρων Αιρεσιμότητα 1) και (β) της «Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες»[7] (Γενική εκ των προτέρων Αιρεσιμότητα 3).

(!) Ως προς τις αρχές της «μη διάκριση λόγω αναπηρίας» και της «προσβασιμότητας», αυτές εν ολίγοις συνδέονται με το σύνολο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών, δηλαδή με όλα τα άρθρα αυτής. Παρ’ όλα αυτά γίνεται ειδική μνεία στο άρθρο 9 της Σύμβασης το οποίο φέρει τον τίτλο «Προσβασιμότητα».

Ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΕ) 1304/2013

Ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1304/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σε συνέχεια του 1303/2013, προσδιορίζει το πεδίο εφαρμογής ειδικότερα για το ΕΚΤ με ειδικές διατάξεις αναφορικά με τον τύπο δραστηριοτήτων που δύνανται να χρηματοδοτούνται από το ΕΚΤ. Από τον εν λόγω κανονισμό, ιδιαίτερης αναφοράς σε σχέση με τον παρόντα Οδηγό χρήζουν τα εξής αποσπάσματα:

*

Προοίμιο, σημείο 3 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 17ης Ιουνίου 2010 ζήτησε όλες οι κοινές πολιτικές, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής για τη συνοχή, να στηρίξουν τη στρατηγική «Ευρώπη 2020: για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» («Στρατηγική Ευρώπη 2020»). Για να εξασφαλισθεί η πλήρης ευθυγράμμιση του ΕΚΤ με τους στόχους της εν λόγω στρατηγικής […], το ΕΚΤ θα πρέπει να στηρίξει τα κράτη μέλη λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές ολοκληρωμένες κατευθυντήριες γραμμές Ευρώπη 2020 και τις σχετικές ανά χώρα συστάσεις που εγκρίθηκαν βάσει του άρθρου 121 παράγραφος 2 και του άρθρου 148 παράγραφος 4 της ΣΛΕΕ[8], και, κατά περίπτωση, σε εθνικό επίπεδο, τα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων που βασίζονται στις εθνικές στρατηγικές για την απασχόληση, τις εθνικές κοινωνικές εκθέσεις, τις εθνικές στρατηγικές για την ένταξη των Ρομ και τις εθνικές στρατηγικές για την αναπηρία. Το ΕΚΤ θα πρέπει επίσης να συμβάλει σε διάφορες πτυχές της υλοποίησης των εμβληματικών πρωτοβουλιών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση […] στην «Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού». Θα πρέπει να στηρίξει επίσης τις σχετικές δραστηριότητες στο πλαίσιο της «Ψηφιακής ατζέντας» και στην «Ένωση καινοτομίας».

(i) Στον κανονισμό αυτό γίνεται σαφής αναφορά (α) στην «Στρατηγική Ευρώπη 2020» και (β) στις εθνικές στρατηγικές για την αναπηρία.

(i) Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι σχεδόν και το τέλος του 2020 δεν είχε εκπονηθεί εθνική στρατηγική αποκλειστικά και μόνο για την αναπηρία. Τον Δεκέμβριο του 2020 οριστικοποιήθηκε το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία». Λόγω της παραπάνω αναφοράς στον Κανονισμό (ΕΕ) 1304/2013, στο παρόν κεφάλαιο περιλαμβάνεται παρακάτω και σχετική αναφορά στο πρόσφατο Εθνικό Σχέδιο (βλ. ενότητα 1.2).

*

Άρθρο 8: Προώθησης της ισότητας των ευκαιριών και της απαγόρευσης των διακρίσεων Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή προωθούν την ισότητα των ευκαιριών για όλους, χωρίς διάκριση λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού, ενσωματώνοντας εν προκειμένω την αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων, όπως αναφέρεται στο άρθρο 7 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013. […] Οι εν λόγω ενέργειες έχουν ως στόχο την καταπολέμηση όλων των ειδών διακρίσεων καθώς και τη βελτίωση της προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρία, με σκοπό τη βελτίωση της ένταξης στην απασχόληση, την εκπαίδευση και την κατάρτιση, και, μέσω αυτής, τη βελτίωση της κοινωνικής ένταξης, τη μείωση των ανισοτήτων όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο και την κατάσταση της υγείας, καθώς και τη διευκόλυνση της μετάβασης από υπηρεσίες φροντίδας παρεχόμενες από ιδρύματα σε υπηρεσίες φροντίδας που βασίζονται στις τοπικές κοινότητες ιδιαίτερα για εκείνους που αντιμετωπίζουν πολλαπλές διακρίσεις.

(i) Ως προς τα έργα ΕΚΤ, η διασφάλιση των αρχών της «μη διάκρισης» και της «προσβασιμότητας» για τα άτομα με αναπηρία έχουν ως στόχο (α) τη βελτίωση της «ένταξης» στην απασχόληση, την εκπαίδευση και την κατάρτιση και γενικότερα της «κοινωνικής ένταξης», (β) τη «μείωση των ανισοτήτων» των ατόμων με αναπηρία, π.χ. στους τομείς της παιδείας και της υγείας, ιδιαίτερα για εκείνους που αντιμετωπίζουν «πολλαπλή διάκριση» (βλ. παραπάνω). Σε κάθε περίπτωση, τα έργα ΕΚΤ θα πρέπει να μην περιλαμβάνουν δράσεις που συμβάλουν στον «διαχωρισμό» ή τον «κοινωνικό αποκλεισμό».

Η «μη διάκριση» και η «προσβασιμότητα» για τα άτομα με αναπηρία στο ΕΣΠΑ 2014-2020

Οι Εκ των Προτέρων Αιρεσιμότητες

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο Κανονισμός (ΕΕ) 1303/2013 θέσπισε για τα ΚΜ ως «Γενικές εκ των Προτέρων Αιρεσιμότητες» (Ex-ante conditionalities), την ύπαρξη διοικητικής ικανότητας, μεταξύ άλλων, για (α) την υλοποίηση και εφαρμογή της νομοθεσίας και της πολιτικής της Ένωσης κατά των διακρίσεων και (β) την εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (ΣΔΑΑ ή CRPD, βλ. ενότητα 1.1.3) στο πεδίο των ΕΔΕΤ. Ως προς την Αιρεσιμότητα 1 (στο πεδίο των διακρίσεων) το ΕΣΠΑ 2014-2020 κάνει αναφορά (μεταξύ άλλων) στον ν.3304/2005 «Εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού» (ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον ν.4443/2016). Ως προς την Αιρεσιμότητα 3 (στο πεδίο της αναπηρίας) το ΕΣΠΑ 2014-2020 κάνει αναφορά (μεταξύ άλλων) στον ν.4074/2013 «Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες».

Η διασφάλισή τους στις διαδικασίες επιλογής και έγκρισης Πράξεων

Η αρχή της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας και το κριτήριο της προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία ενσωματώνεται οριζόντια σε όλες τις Πράξεις των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2014-2020. Σύμφωνα με τον «Οδηγό Αξιολόγησης Αιτήσεων Χρηματοδότησης Πράξεων (πλην κρατικών ενισχύσεων) συγχρηματοδοτούμενων από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του στόχου “Επενδύσεις στην Ανάπτυξη και την απασχόληση”», η αρχή της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας και η προσβασιμότητα αποτελούν κριτήρια επιλογής πράξεων. Πιο συγκεκριμένα, στην 2^η ομάδα κριτηρίων «Ενσωμάτωση οριζόντιων πολιτικών και τήρηση θεσμικού πλαισίου» έχουν συμπεριληφθεί τα εξής δύο δυαδικά (ναι/όχι) κριτήρια:

*

α) Προαγωγή της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και της μη διάκρισης. Εξετάζεται εάν η προτεινόμενη πράξη προασπίζει την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών και αποτρέπει κάθε διάκριση λόγω φύλου, φυλής, εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας, πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας, γενετήσιου προσανατολισμού και β) Εξασφάλιση της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία. Εξετάζεται πώς η πράξη διασφαλίζει την προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Σε περίπτωση κατά την οποία μία πράξη έχει ήδη συμβασιοποιηθεί και δεν έχει γίνει πρόβλεψη για τα ΑΜΕΑ, εφόσον απαιτείται από τη φύση της πράξης και την κείμενη νομοθεσία, η θετική αξιολόγηση θα πρέπει να τεκμηριώνεται με τη δέσμευση του δυνητικού δικαιούχου ότι θα αναλάβει όλες τις δαπάνες προσαρμογής για εξασφάλιση προσβασιμότητας για ΑΜΕΑ με δικά του έξοδα».

Για την εξειδίκευση του κριτηρίου της προσβασιμότητας σε διαφορετικές κατηγορίες Πράξεων διαμορφώθηκε σε συνεργασία με την Ε.Σ.Α.μεΑ. το Παράρτημα ΙΙ «Για την εξειδίκευση του κριτηρίου αξιολόγησης “Εξασφάλιση της προσβασιμότητας στα άτομα µε αναπηρία”», το οποίο επισυνάπτεται σε όλες τις προσκλήσεις.

Επιπρόσθετα, στο Παράρτημα Ι «Υποχρεώσεις Δικαιούχων» κάθε Πρόσκλησης περιλαμβάνεται η παρακάτω απαίτηση:

*

Τήρηση Κοινοτικών και Εθνικών Κανόνων. Να τηρούν την Κοινοτική και Εθνική Νομοθεσία κατά την εκτέλεση της πράξης και ιδίως όσον αφορά τις δημόσιες συμβάσεις, την αειφόρο ανάπτυξη, τις κρατικές ενισχύσεις, την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, τη μη διάκριση και την προσβασιμότητα Ατόμων με Αναπηρίες.

Στα υποχρεωτικά δικαιολογητικά που ο εκάστοτε δικαιούχος υποβάλλει με την πρότασή του στην αρμόδια ΕΥΔ περιλαμβάνεται και «Έκθεση τεκμηρίωσης εξασφάλισης της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία».

Τέλος, σύμφωνα με τον «Επικοινωνιακό Οδηγό του ΕΣΠΑ 2014-2020» (σελ. 17):

*	Σε όλα τα μέτρα πληροφόρησης και επικοινωνίας θα πρέπει να τηρείται η υποχρέωση για παροχή προσβάσιμης πληροφόρησης στα άτομα με αναπηρία.

Με στόχο τη διάχυση της προαναφερθείσας απαίτησης στα μέτρα πληροφόρησης και επικοινωνίας των Ε.Π. έχει περιληφθεί, ύστερα από σχετική πρόταση της Ε.Σ.Α.μεΑ., το Παράρτημα 5 «Ένταξη της διάστασης της αναπηρίας και προσβασιμότητας στη στρατηγική επικοινωνίας των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων».

Για την παρακολούθηση της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας και της μη διάκρισης στο ΕΣΠΑ και τα Επιχειρησιακά Προγράμματα 2014-2020 μέχρι τη λήξη της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου, η Εθνική Αρχή Συντονισμού ΕΣΠΑ 2014-2020 (ΕΑΣ) προέβη, τον 6/2017, ύστερα από πρόταση της Ε.Σ.Α.μεΑ., στην επανασύσταση και συγκρότηση ομάδας εργασίας, στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι της ΕΑΣ και της Ε.Σ.Α.μεΑ. Για τη διασφάλιση δε της ενεργούς συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στις διαδικασίες παρακολούθησης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων, η Ε.Σ.Α.μεΑ συμμετέχει με δικαίωμα ψήφου στις Επιτροπές Παρακολούθησης του συνόλου των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2014-2020.

(i) Αδυναμίες Εξακολουθεί να μην διευκολύνεται (π.χ. με αυξημένη μοριοδότηση) η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στο σύνολο των δράσεων ενίσχυσης της απασχόλησης που απευθύνονται στον γενικό πληθυσμό. Δεν έχει επιτευχθεί η διάχυση της διάστασης της αναπηρίας στο σύνολο των επικοινωνιακών δράσεων των Ε.Π. Οι ιστοσελίδες σημαντικών δικαιούχων Πράξεων του ΕΣΠΑ εξακολουθούν να μην είναι προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία. Τα εσωτερικά συστήματα για τη διαχείριση και την παρακολούθηση του ΕΣΠΑ και των Ε.Π. (όπως είναι το ΟΠΣ κ.λπ.) δεν είναι προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρία, και οι εργαζόμενοι με αναπηρία δεν μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν. Υπάρχει σαφής έλλειψη δεικτών και δεδομένων αναφορικά με τη δημιουργία προσβάσιμων υποδομών (φυσικών και ηλεκτρονικών). Συνεχίζει να παρατηρείται αδυναμία ως προς την εξειδίκευση τις αρχές της μη διάκρισης και της προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία στο σύνολο των δράσεων των Ε.Π., παρά τη σημαντική βελτίωση της αποτελεσματικότητας των ΕΥΔ με τη στενή συνεργασία τους με την Ε.Σ.Α.μεΑ. Η απουσία μηχανισμού αξιολόγησης και επαλήθευσης της εφαρμογής ειδικά των κριτηρίων μη διάκρισης και προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία των τελικών παραδοτέων των πράξεων που χρηματοδοτούνται από τα ΕΔΕΤ. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος, η Ε.Σ.Α.μεΑ. προτείνει την αξιοποίηση του πρότυπου ΕΛΟΤ 1439[9] “Οργανισμός φιλικός σε πολίτες με αναπηρία – Απαιτήσεις και συστάσεις” (που διαμορφώθηκε με πρωτοβουλία της ΕΣΑμεΑ και σε στενή συνεργασία με τον ΕΛΟΤ) καθώς και της σχετικής τεχνικής προδιαγραφή ΕΛΟΤ 1449 “Οργανισμός φιλικός σε πολίτες με αναπηρία – Απαιτήσεις για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης με ΕΛΟΤ 1439 και για καταχώρηση στο Μητρώο οργανισμών φιλικών σε ΑμεΑ”.

Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης[10], υπάρχουν δύο σαφείς αναφορές:

*	Άρθρο 21 «Απαγόρευση διακρίσεων», παρ. 1 Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.
*	Άρθρο 26 «Ένταξη των ατόμων με αναπηρίες» Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο.

Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας[11] επικυρώθηκε επίσημα ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνεπώς καθίστανται νομικά δεσμευτικές οι διατάξεις του για τα Κράτη Μέλη και τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

(i) Για την υλοποίηση του άρθρου 13 της Συνθήκης, έχει εκδοθεί η Οδηγία 2000/78/ΕΚ[12] του Συμβουλίου για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία. Στην εν λόγω Οδηγία υιοθετείται μια διευρυμένη έννοια της διάκρισης (βλ. άρθρο 2), η οποία περιλαμβάνει εκτός από την άμεση και την έμμεση διάκριση, την παρενόχληση και την εντολή για διακριτική μεταχείριση. Το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εκτείνεται τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα (Άρθρο 3). Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι δεν θεωρείται άνιση μεταχείριση η θέσπιση ειδικών μέτρων προκειμένου να προστατευθούν ειδικές ομάδες πληθυσμού που υφίστανται διάκριση (βλ. Άρθρο 4 παρ.1). Επίσης, προβλέπεται η υποχρέωση των εργοδοτών για «εύλογες προσαρμογές» που αφορούν τον χώρο και τον τρόπο εργασίας, ώστε να επιτυγχάνεται η ισότιμη πρόσβαση του ατόμου με αναπηρία στην απασχόληση.

(i) Δεδομένου ότι η ισχύς της ανωτέρω Οδηγίας περιορίζεται στους χώρους εργασίας, και επαγγελματικής κατάρτισης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δημοσιεύσει πρόταση (βλ. Οδηγία (COM(2008) 426[13]), με βάση την οποία η απαγόρευση διακρίσεων προτείνεται να επεκταθεί και σε χώρους πέραν του εργασιακού. Η προτεινόμενη Οδηγία αφορά την προσβασιμότητα στην παροχή των αγαθών και υπηρεσιών, αλλά συγχρόνως περιλαμβάνει και διατάξεις οι οποίες περιορίζουν την εφαρμογή της στην εμπορική προσφορά των αγαθών και υπηρεσιών.

Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες

Τον Δεκέμβριο του 2001, ύστερα από διεκδικήσεις του παγκόσμιου αναπηρικού κινήματος, θεσπίζεται στα Ηνωμένα Έθνη μια Ad Hoc Επιτροπή που αναλαμβάνει να διαμορφώσει μια Διεθνής Σύμβαση για την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ατόμων με αναπηρίες και των οικογενειών τους. Ύστερα από μια πενταετία συνεχών διαβουλεύσεων και συνεργασιών, στις 13 Δεκεμβρίου του 2006, υιοθετείται από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών η «Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες» (ΣΔΑΑ ή CRPD[14]). Μέσω της Σύμβασης, τα άτομα με αναπηρία αναγνωρίζονται πλέον ως φορείς δικαιωμάτων, αναγνώριση την οποία στερούνταν μέχρι και τις αρχές του 21^ου αιώνα (βλ. ενότητα 4.1).

Ο σκοπός της ΣΔΑΑ (βλ. Άρθρο 1) είναι:

*	να προάγει, προστατεύσει και να διασφαλίσει την πλήρη και ίση απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών, από όλα τα άτομα με αναπηρίες και να προάγει τον σεβασμό της εγγενούς αξιοπρέπειάς τους.

Η Σύμβαση αποτελεί το ελάχιστο γενικό πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο τα κράτη δεσμεύονται: (α) να λαμβάνουν υπόψη την προστασία και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες σε όλες τις πολιτικές και τα προγράμματά τους (βλ. άρθρο 4, παρ. 1γ της Σύμβασης), και (β) να διασφαλίζουν ότι οι κοινοτικές υπηρεσίες και εγκαταστάσεις για τον πληθυσμό είναι διαθέσιμες, σε ίση βάση, στα άτομα με αναπηρίες και ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους (βλ. άρθρο 19, παρ. γ της Σύμβασης). Παράλληλα, σε αυτήν υπογραμμίζεται η σημασία της ένταξης των ζητημάτων αναπηρίας, ως αναπόσπαστο τμήμα, στις σχετικές στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης (βλ. Προοίμιο, σημείο ζ της Σύμβασης), και η σημασία διαβούλευσης με τα άτομα με αναπηρία και συμμετοχής τους σε όλα τα στάδια λήψης αποφάσεων για πολιτικές και προγράμματα που τα αφορούν, μέσω των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων (Προοίμιο, σημείο (ξ) και άρθρο 4, παρ. 3 της Σύμβασης.

(i) Η Σύμβαση διέπεται από οκτώ (8) γενικές αρχές (βλ. Άρθρο 3) οι οποίες είναι οι ακόλουθες: 1. Ο σεβασμός της έμφυτης αξιοπρέπειας, της αυτονομίας, που περιλαμβάνει την ελευθερία να κάνει τις δικές του επιλογές, και την ανεξαρτησία των προσώπων 2. Η μη διάκριση 3. Η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη στην κοινωνία 4. Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η αποδοχή των ατόμων με αναπηρία ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και της ανθρωπότητας 5. Η ισότητα των ευκαιριών 6. Η προσβασιμότητα 7. Η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών 8. Ο σεβασμός των εξελισσόμενων ικανοτήτων των παιδιών με αναπηρία και ο σεβασμός του δικαιώματος των παιδιών με αναπηρία να διατηρήσουν την ταυτότητά τους

Η ΣΔΑΑ σηματοδοτεί μια αλλαγή παραδείγματος: τη μετάβαση από την ιατρική αντίληψη της αναπηρίας ως ατομικό πρόβλημα, δηλαδή από την αντίληψη των ατόμων με αναπηρία ως αντικειμένων φιλανθρωπίας, θεραπευτικής παρέμβασης και πρόνοιας (ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας), στη δικαιωματική αντίληψή της, δηλαδή στην αναγνώρισή τους ως υποκειμένων με πλήρη δικαιώματα και ελευθερίες, ικανότητα αυτοπροσδιορισμού και πλήρους συμμετοχής σε όλες τις σφαίρες της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. Συνιστά ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αρχών και κατευθύνσεων για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των εξελίξεων στο πεδίο των δημόσιων πολιτικών για την αναπηρία, ορίζοντας ως μέτρο κάθε πολιτικής την προώθηση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αλλαγή παραδείγματος αποτυπώνεται μέσα από τη ρητή υιοθέτηση του κοινωνικού μοντέλου της αναπηρίας, σύμφωνα με το οποίο βασική αιτία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινή τους ζωή είναι τα εμπόδια. Το σημείο ε του Προοιμίου της ΣΔΑΑ αναφέρει ότι:

*	η αναπηρία […] προκύπτει από την αλληλεπίδραση των εμποδιζόμενων προσώπων και των περιβαλλοντικών εμποδίων και των εμποδίων συμπεριφοράς που παρεμποδίζει την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους.

Η ΣΔΑΑ καλύπτει το σύνολο των ατόμων με αναπηρία, ανεξαρτήτως κατηγορίας και βαρύτητας, το σύνολο των πεδίων δημόσιας πολιτικής και το σύνολο των θεμελιωδών δικαιωμάτων (αστικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά). Δεν κατοχυρώνει νέα δικαιώματα, αλλά «ξαναγράφει» τα θεμελιώδη ατομικά, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, αναδεικνύοντας όχι μόνο τις ιδιαίτερες πτυχές τους που συνδέονται με την αναπηρία, αλλά και τις αλλαγές/προσαρμογές που είναι απαραίτητες για την πλήρη και ισότιμη άσκηση αυτών των δικαιωμάτων.

(i) Η ΣΔΑΑ αποτελείται από 50 άρθρα το περιεχόμενο των οποίων δεν εστιάζεται μόνο σε δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αλλά και σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ορθή εφαρμογή και διάχυση της Σύμβασης. Τα 50 άρθρα της Σύμβασης μπορούν να ταξινομηθούν ως ακολούθως: Προοίμιο και γενικά άρθρα 1-9: Αυτά τα άρθρα της Σύμβασης έχουν οριζόντια και γενική εφαρμογή. Αυτά περιλαμβάνουν τον σκοπό της Σύμβασης (άρθρο 1), ορισμούς και τις βασικές έννοιες (άρθρο 2) και τα άρθρα 3-9 που έχουν οριζόντια εφαρμογή σε όλο το κείμενο της σύμβασης, όπως π.χ. το άρθρο 5 για την ισότητα και τη μη-διάκριση και το άρθρο 9 σχετικά με την προσβασιμότητα. Άρθρα 10-30: Το περιεχόμενο των άρθρων 10-30 αναφέρεται σε έναν συνδυασμό: (α) διευρυμένων ερμηνειών που καλύπτουν καθιερωμένα ατομικά, πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα σχετικά με την ανεξαρτησία, την ασφάλεια, την ελευθερία, την εκπαίδευση, την απασχόληση, την υγεία, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τις μεταφορές κ.λπ., και (β) εξειδικεύσεων που αποτυπώνονται για πρώτη φορά, αποκλειστικά από τη Σύμβαση, όπως η «ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινωνία», η «κινητικότητα του ατόμου» και η «αποκατάσταση και επαναποκατάσταση». Άρθρα 31 και 40: Το περιεχόμενο των άρθρων 31-40 αφορούν διατάξεις σχετικά με τη δημιουργία του συστήματος υλοποίησης και παρακολούθησης της Σύμβασης και με τη σύσταση και λειτουργία της Επιτροπής των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες με την αρμοδιότητα του ελέγχου των κρατών-μελών για την πορεία υλοποίησης της Σύμβασης. Άρθρα 41-50: Οι τελευταίες διατάξεις ης Σύμβασης αφορούν ζητήματα που σχετίζονται με τη διαδικασία της υπογραφής και κύρωσης της Σύμβασης, κ.λπ. Το Προαιρετικό Πρωτόκολλο διαρθρώνεται σε 18 άρθρα και δίνει αρμοδιότητα στην Επιτροπή να εξετάζει ατομικές προσφυγές για παραβιάσεις της Σύμβασης και επιτρέπει στα κράτη μέλη να μετέχουν σε ένα μηχανισμό παραπόνων (complaints mechanism) και διαδικασία εξέτασης παραπόνων (inquiry) υπό την εποπτεία της Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες που αποτελεί το όργανο παρακολούθησης της εφαρμογής της Σύμβασης.

(i) Η ΣΔΑΑ αποτελεί ένα νομικά δεσμευτικό κείμενο. Είναι δεσμευτική για τα κράτη που έχουν προσχωρήσει σε αυτή βάσει της αρχής του διεθνούς δικαίου pacta sunt servanda[15]. Τα κράτη δεσμεύονται πλήρως στην εφαρμογή της Σύμβασης από τη στιγμή της κύρωσής της, εκτός αν έχουν διατυπώσει ρητές επιφυλάξεις[16]. Στη ΣΔΑΑ έχει προσχωρήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση και κράτη μέλη της και αποτελεί κατά τούτο μια μεικτή συμφωνία (mixed agreement). Η προσχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη ΣΔΑΑ την κατέστησε μέρος του ευρωπαϊκού δικαίου που είναι δεσμευτικό για τα κράτη μέλη και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς σύμφωνα με το άρθρο 300, παρ. 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέγραψε τη ΣΔΑΑ το 2007 εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την κύρωσε το 2010 ‒η πρώτη φορά που μία περιφερειακή οργάνωση κυρώνει μια Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Από τις 30 Μαρτίου του 2007 ξεκινά και το ταξίδι της Σύμβασης στην Ελλάδα αφού τότε το ελληνικό κράτος υπέγραψε τη ΣΔΑΑ. Πέντε χρόνια αργότερα, την 31^η Μαΐου 2012, το ελληνικό κοινοβούλιο κύρωσε τη ΣΔΑΑ μαζί με Προαιρετικό Πρωτόκολλο της με τον ν.4074/2012 και άρχισαν να ισχύουν διεθνώς για την Ελλάδα οι σχετικές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις[17]. Από την 31^η Ιουνίου 2012, η Ελλάδα υπόκειται στον έλεγχο εφαρμογής της Σύμβασης που διενεργεί η Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες[18].

(i) Παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης Σύμφωνα με τα άρθρα 62 και 71 του ν.4488/2017, τα Υπουργεία, οι Περιφέρειες και οι Δήμοι ως Επιμέρους Σημεία Αναφοράς για την παρακολούθηση εφαρμογής της Σύμβασης οφείλουν να «συλλέγουν και τηρούν επιμέρους στατιστικά στοιχεία για την αναπηρία ως προς τους τομείς ευθύνης τους». Η συλλογή στατιστικών στοιχείων και η ανάπτυξη δεικτών είναι υψίστης σπουδαιότητας καθώς διευκολύνουν τον σχεδιασμό αποτελεσματικότερων στρατηγικών και πολιτικών. Τα στατιστικά στοιχεία συμβάλλουν: (i) στον εντοπισμό των ανισοτήτων και διακρίσεων σε διάφορους τομείς, όπως είναι η εργασία, η εκπαίδευση, η πρόνοια κ.λπ., (ii) στην αποτελεσματική παρακολούθηση της εφαρμογής των δικαιωμάτων και στην αξιολόγηση των εφαρμοζόμενων πολιτικών στα άτομα με αναπηρία χρόνιες παθήσεις και τις οικογένειές τους, (iii) στην ανάδειξη των αδυναμιών και αποκλίσεων από τις ευρωπαϊκές πολιτικές, (iv) στην ενημέρωση/ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και στην κινητοποίηση των αρμόδιων υπηρεσιών/ φορέων. Ποσοτικά στοιχεία για την αναπηρία διατίθενται μέσω της ιστοσελίδας του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ.[19]

Νέα προγραμματική περίοδος (2021-2027)

Το νέο Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Η Ελλάδα είναι το πρώτο κράτος μέλος της ΕΕ που προχώρησε σε επίσημη υποβολή και της εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 29 Ιουλίου 2021 το νέο Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης για τη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027 («ΕΣΠΑ 2021-2027[20]»), το οποίο αποτυπώνει σε μεγάλο βαθμό τις νέες προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τις νέες αναπτυξιακές προτεραιότητες της Ελλάδας για τα επόμενα χρόνια, συμπερ. τη συνέχιση και ολοκλήρωση μεγάλων έργων που ξεκίνησαν στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020.

Στις αλλαγές ως προς το προηγούμενο ΕΣΠΑ 2014-2020, περιλαμβάνονται τα εξής:

• Διακριτό Πρόγραμμα για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό[21] με ενισχυμένους πόρους και νέα Διαχειριστική Αρχή
• Διακριτό Πρόγραμμα για την Πολιτική Προστασία και νέα Διαχειριστική Αρχή
• Διακριτό Πρόγραμμα για τη Δίκαιη Μετάβαση και νέα Διαχειριστική Αρχή
• Διακριτό Πρόγραμμα για το Περιβάλλον, Κλιματική Αλλαγή και Ενέργεια
• Νέο Πρόγραμμα για την Ανταγωνιστικότητα με δράσεις ενίσχυσης των επιχειρήσεων
• Ενίσχυση και αναβάθμιση του Προγράμματος Τεχνικής Υποστήριξης για τη θεσμική και διαχειριστική ικανότητα των δικαιούχων και των φορέων υλοποίησης (Capacity Building)
• Βελτιστοποίηση πλαισίου διαχείρισης και συντονισμού για τα συγχρηματοδοτούμενα Προγράμματα

Έτσι, στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 περιλαμβάνονται 22 Επιχειρησιακά Προγράμματα[22] (ΕΠ), από τα οποία τα 9 είναι Τομεακά και τα 13 Περιφερειακά. Σύμφωνα με το νέο ΕΣΠΑ πρόκειται να διατεθούν για την χώρα μας για τα παραπάνω Προγράμματα πόροι συνολικού ύψους 26,2 δισ. ευρώ για τα επόμενα 7 έτη, από τα οποία τα 5,3 δισ. Ευρώ αφορούν στην Εθνική Συνεισφορά και το ποσό 20,9 δισ. ευρώ αφορά στην Ενωσιακή Στήριξη από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ+), το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑΥ).

Οι προτεραιότητες και δράσεις που θα υλοποιηθούν με τα παραπάνω Προγράμματα στο νέο ΕΣΠΑ:

(α) σε συνάρτηση με τους Στόχους Πολιτικής (ΣΠ) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχουν ως σκοπό τους τη γόνιμη μετάβαση σε μια:

• «πιο έξυπνη» Ελλάδα (20% των πόρων): προώθηση καινοτόμου και έξυπνου οικονομικού μετασχηματισμού (ΣΠ1), διασφαλίζοντας -μεταξύ άλλων- προσβάσιμες ψηφιακές υπηρεσίες,
• «πιο πράσινη» Ελλάδα (27% των πόρων): προώθησης καθαρής και δίκαιης ενεργειακής μετάβασης, των πράσινων και γαλάζιων επενδύσεων (ΣΠ2), διασφαλίζοντας -μεταξύ άλλων- συμπεριληπτική πολιτική προστασία για την αντιμετώπιση κινδύνων και καταστροφών,
• «πιο διασυνδεδεμένη» Ελλάδα (8% των πόρων): ανάπτυξη προσβάσιμων, υψηλής ποιότητας, πολυτροπικών, έξυπνων και βιώσιμων υποδομών και συστημάτων μεταφορών (ΣΠ3), διασφαλίζοντας -μεταξύ άλλων- ισότιμη πρόσβαση στις μεταφορές για άτομα με αναπηρίες και άτομα μειωμένης κινητικότητας,
• «πιο κοινωνική» Ελλάδα (30% των πόρων): επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό και διασφάλιση κοινωνικής ένταξης και ισότιμης πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες και αγαθά (ΣΠ4), διασφαλίζοντας -μεταξύ άλλων- ισότιμη πρόσβαση για άτομα με αναπηρίες στην απασχόληση και εργασία, στην εκπαίδευση και στην υγεία, καθώς και τον εκσυγχρονισμό των θεσμών και μηχανισμών κοινωνικής αλληλεγγύης, ανισότητας και διακρίσεων για τα άτομα με αναπηρία,
• Ελλάδα «πιο κοντά στους πολίτες» της (6% των πόρων): προώθηση βιώσιμης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης, μέσω της στήριξης τοπικών πρωτοβουλιών (ΣΠ5), συμπερ. παρεμβάσεις και υποδομές προσβασιμότητας.

(β) και περιλαμβάνουν έναν επιπλέον Ειδικό Στόχο:

• για τη «Δίκαιη Μετάβαση» των περιοχών μετά την απολιγνιτοποίηση (7% των πόρων): Στοχευμένες δράσεις για την απεξάρτηση από τον λιγνίτη στις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας, τη Μεγαλόπολη και τα νησιά.

Επιπλέον, όπως και στην προηγούμενη περίοδο, στο ΕΣΠΑ 2021-2027 περιλαμβάνονται και τα Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασία (ΕΕΣ)[23] με 5 διμερή προγράμματα[24] διασυνοριακής συνεργασίας της Ελλάδας με γειτνιάζουσες χώρες και πλέον μόνο με 1 πολυμερές πρόγραμμα[25].

Δηλώσεις Πολιτικής για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα και για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία στο νέο ΕΣΠΑ

Στη Δήλωση Πολιτικής για το σεβασμό των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων[26] περιγράφεται το έργο που αναλαμβάνει η Γενική Γραμματεία Δημόσιων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ (ΓΓΔΕ & ΕΣΠΑ) για τη διασφάλιση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την εφαρμογή των Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2021-2027.

Στη Δήλωση Πολιτικής για το σεβασμό της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες[27] περιγράφεται το έργο που αναλαμβάνει η ΓΓΔΕ & ΕΣΠΑ για την τήρηση των αρχών και δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία κατά την εφαρμογή των Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2021-2027, με βάση τους εξής πυλώνες:

*

Ενσωμάτωση των αρχών της προσβασιμότητας, της αξιοπρεπούς ποιότητας ζωής και της ανεξάρτητης διαβίωσης, της ίσης πρόσβασης και της μη διάκρισης στα Προγράμματα 2021-2027 Ενδυνάμωση δομών και διαδικασιών στο ΣΔΕ 2021-2027 Ενημέρωση / ευαισθητοποίηση εργαζομένων στο ΕΣΠΑ 2021-2027 Συνεργασίες με αρμόδιους εθνικούς φορείς για την μεταφορά τεχνογνωσίας και την άσκηση πολιτικών ίσης συμμετοχής Συνεργασίες με αρχές και φορείς, αρμόδιους για δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία

Οι Κανονισμοί (ΕΕ) στο νέο ΕΣΠΑ

Το νέο νομοθετικό πλαίσιο για την Πολιτική Συνοχής δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα L 231/2021[28] (30.06.2021) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου περιλαμβάνονται οι εξής κανονισμοί[29]:

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1060 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24^ης Ιουνίου 2021. Συνιστά τον «γενικό κανονισμό» που θεσπίζει το πλαίσιο δράσης και κοινές διατάξεις για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+, το Ταμείο Συνοχής, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας και δημοσιονομικών κανόνων για τα εν λόγω Ταμεία και για το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το Μέσο για τη Χρηματοδοτική Στήριξη της Διαχείρισης των Συνόρων και την Πολιτική των Θεωρήσεων. Από τον εν λόγω κανονισμό, ιδιαίτερης αναφοράς σε σχέση με τον παρόντα Οδηγό χρήζουν το άρθρο 8[30] («Εταιρική σχέση και πολυεπίπεδη διακυβέρνηση»), το άρθρο 9 («Οριζόντιες αρχές»), το άρθρο 73 («Επιλογή πράξεων από τη διαχειριστική αρχή»), τα Παράρτημα ΙΙΙ («Οριζόντιοι αναγκαίοι πρόσφοροι όροι[31]») και Παράρτημα IV («Θεματικοί αναγκαίοι πρόσφοροι όροι που εφαρμόζονται στο ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ+ και το Ταμείο Συνοχής[32]») που συνδέονται με το άρθρο 15, παρ. 1, και δη τα εξής αποσπάσματα:

*

(Άρθρο 9, παρ. 4) Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν κάθε διάκριση λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού κατά την προετοιμασία, υλοποίηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση των προγραμμάτων, καθώς και κατά την υποβολή των σχετικών εκθέσεων. Ειδικότερα, η προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρίες λαμβάνεται υπόψη σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της υλοποίησης των προγραμμάτων.

*

(Άρθρο 73, παρ. 1) Για την επιλογή των πράξεων, η διαχειριστική αρχή καταρτίζει και εφαρμόζει κριτήρια και διαδικασίες που δεν εισάγουν διακρίσεις, είναι διαφανή, εξασφαλίζουν την πρόσβαση από άτομα με αναπηρίες, διασφαλίζουν την ισότητα των φύλων, και λαμβάνουν υπόψη τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης, και την ενωσιακή πολιτική στον τομέα του περιβάλλοντος, σύμφωνα με το άρθρο 11 και το άρθρο 191 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ. […]

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1056 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24^ης Ιουνίου 2021, για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ). Ιδίως η σχετική αναφορά στο σημείο 15 του προοιμίου:

*	Το ΤΔΜ θα πρέπει επίσης να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στις ευάλωτες ομάδες που πλήττονται δυσανάλογα από τις δυσμενείς επιπτώσεις της μετάβασης, όπως στους εργαζόμενους με αναπηρία.

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1057 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24^ης Ιουνίου 2021, περί ιδρύσεως του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ΕΚΤ+) και καταργήσεως του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1296/2013. Ιδίως, το άρθρο 6 («Ορισμοί[33]») και το άρθρο 28 («Οριζόντιες αρχές[34]»), αλλά και τα Παράρτημα Ι, Παράρτημα ΙΙ και Παράρτημα ΙΙΙ που αφορούν σε κοινούς δείκτες στους οποίους συμπεριλαμβάνονται δείκτες σχετικά με τους συμμετέχοντες/αποδέκτες με αναπηρία.

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1058 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24^ης Ιουνίου 2021, για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ταμείο Συνοχής (ΤΣ). Ιδίως η σχετική αναφορά στο σημείο 20 του προοιμίου:

*

Για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης και την καταπολέμηση της φτώχειας, ιδίως στις περιθωριοποιημένες κοινότητες, είναι αναγκαίο να βελτιωθεί η πρόσβαση, μεταξύ άλλων μέσω υποδομών, σε κοινωνικές, εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένου του αθλητισμού, αφού ληφθούν υπόψη οι ειδικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρίες, των παιδιών και των ηλικιωμένων.

Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1059 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Ιουνίου 2021, για τις ειδικές διατάξεις που διέπουν τον στόχο «Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία» (Interreg) που υποστηρίζεται από το ΕΤΠΑ και τους μηχανισμούς εξωτερικής χρηματοδότησης. Ιδίως, το σημείο 13 στο προοίμιο[35], το άρθρο 22 («Επιλογή των πράξεων Ιnterreg») το οποίο αναφέρεται μεταξύ άλλων σε κριτήρια και διαδικασίες που δεν εισάγουν διακρίσεις και εξασφαλίζουν την προσβασιμότητα για άτομα με αναπηρία, το άρθρο 35 («Αξιολόγηση κατά τη διάρκεια της περιόδου προγραμματισμού») στο οποίο αναφέρονται ως σχετικά κριτήρια η «συμμετοχικότητα» και η «μη διακριτική μεταχείριση».

---

[1] Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ), Ε.Π. Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη (ΥΜΕΠΕΡΑΑ), Ε.Π. Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση, Ε.Π. Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα, Ε.Π. Τεχνική Βοήθεια, Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης και Ε.Π. Αλιείας και Θάλασσας.

[2] Στα προγράμματα ΕΕΣ περιλαμβάνονται και τα δίκτυα συνεργασιών URBACT και ESPON, καθώς και το INTERACT, το οποίο παρέχει τεχνική υποστήριξη σε όλα τα προγράμματα ΕΕΣ στον ευρωπαϊκό χώρο.

[3] Ελλάδα-Βουλγαρία, Ελλάδα-Ιταλία, Ελλάδα-Κύπρος, Ελλάδα-Δημοκρατία Βόρειας Μακεδονίας και Ελλάδα-Αλβανία.

[4] Αδριατικής-Ιονίου (διακρατικό), MED (διακρατικό), MED ENI CBC (διασυνοριακό), Black Sea basin ENI CBC (διασυνοριακό), INERREG EUROPE (διαπεριφερειακό) και Balkan Mediterranean (διακρατικό).

[5] «[…] σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), του άρθρου 10 της της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και του άρθρου 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

[6] Η αναφορά αυτή γίνεται διότι παρατηρείται (α) είτε η εσφαλμένη ταύτιση της «ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών» με τη «μη διάκριση λόγω φύλου», (β) είτε ο μη διαχωρισμός των δύο αυτών ζητημάτων και η διαχείριση τους ως ένα.

[7] Βλ. παρακάτω.

[8] Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βλ. https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/summary/treaty-on-the-functioning-of-the-european-union.html.

[9] Διαθέσιμο στο http://sales.elot.gr/online/search/details.do?documentId=300010000046543.

[10] Charter of Fundamental Rights of the European Union. Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων C 364 της 18.12.2000, σ. 0001-0022. https://rb.gy/4tw5wi.

[11] Η Συνθήκη της Λισσαβόνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, υπογράφηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2007, Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 306 της 17^ης Δεκεμβρίου 2007. http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:C:2007:306:SOM:EL:HTML.

[12] Οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27^ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία. Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 303 της 02/12/2000 σ. 0016 – 0022. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32000L0078:el:HTML.

[13] Πρόταση Οδηγίας του Συμβουλίου για την εφαρμογή της αρχής της ίσης µμεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. COM(2008) 426 τελικό. https://rb.gy/nzsxva.

[14] Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Επίσημη σελίδα στον ιστότοπο του ΟΗΕ. www.un.org/development/desa/disabilities/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.html. Μετάφραση στα ελληνικά: https://unric.org/el/σύμβαση-για-τα-δικαιώματα-των-ατόμων-μ-2/. Επίσης, βλ. https://www.esamea.gr/legal-framework/symbasn-ohe.

[15] Άρθρο 26 Vienna Convention on the Law of Treaties, UN Doc A/CONF 39/38; UNTS 1155, 331, available at: http://untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf.

[16] Κράτη που έχουν υπογράψει τη ΣΔΑΑ και δεν την έχουν κυρώσει δεσμεύονται να σέβονται τον σκοπό της Σύμβασης και δεν μπορούν να υιοθετούν νομοθεσία η οποία αντιβαίνει τον σκοπό της και προωθεί η διαιωνίζει διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με αναπηρία.

[17] Σύμφωνα με το άρθρο 45, παρ. 2 της Σύμβασης και το άρθρο 13, παρ. 2 του Πρωτοκόλλου.

[18] Βλ. https://www.ohchr.org/en/treaty-bodies/crpd.

[19] Βλ. www.paratiritirioanapirias.gr.

[20] https://www.espa.gr/el/Pages/newespa21-27.aspx.

[21] Σημείο αναφοράς, αποτελεί η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025.

[22] https://www.espa.gr/el/Pages/programs_21-27.aspx.

[23] Στα προγράμματα ΕΕΣ περιλαμβάνονται και τα δίκτυα συνεργασιών URBACT και ESPON, καθώς και το INTERACT, το οποίο παρέχει τεχνική υποστήριξη σε όλα τα προγράμματα ΕΕΣ στον ευρωπαϊκό χώρο.

[24] Ελλάδα-Βουλγαρία, Ελλάδα-Ιταλία, Ελλάδα-Κύπρος, Ελλάδα-Δημοκρατία Βόρειας Μακεδονίας και Ελλάδα-Αλβανία.

[25] Βαλκάνια - Μεσόγειος (διακρατικό).

[26] https://www.espa.gr/el/Documents/2127/FundametalRightsPoliticDeclaration.PDF.

[27] https://www.espa.gr/Lists/Custom_Announcements/Attachments/1565/politiki_dilosi_UNCRPD.pdf.

[28] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2021:231:FULL&from=EL.

[29] Οι Κανονισμοί βρίσκονται εδώ: https://www.espa.gr/el/Pages/NewsFS.aspx?item=1376.

[30] Όπου θεσπίζεται η υποχρέωση της συνεργασίας με φορείς, μεταξύ άλλων με φορείς που είναι υπεύθυνοι για την προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες, για τη συμφωνία εταιρικής σχέσης και για κάθε Πρόγραμμα.

[31] Στους οποίους περιλαμβάνονται η «Αποτελεσματική εφαρμογή και υλοποίηση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων» και η «Υλοποίηση και εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες (UNCRPD) σύμφωνα με την απόφαση 2010/48/ΕΚ του Συμβουλίου».

[32] Στο οποίο υπάρχουν και θεματικοί αναγκαίοι πρόσφοροι όροι (π.χ. σε σχέση με τον ΣΠ4, αλλά όχι μόνο) που συνδέονται με την αναπηρία.

[33] Βλ. τον όρου «μειονεκτούσα ομάδα».

[34] Όπου στο σημείο 2 συμπεριλαμβάνεται και η διάκριση λόγω αναπηρίας, καθώς και η προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρία.

[35] Το οποίο αφορά στον μηχανισμό προενταξιακής βοήθειας (ΜΠΒ ΙΙΙ) και στην παροχή στήριξης των δικαιούχων, μεταξύ άλλων, για τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την προώθηση της κοινωνικής συμπερίληψης και της μη εισαγωγής διακρίσεων.