Η ενσωμάτωση της δικαιωματικής προσέγγισης της αναπηρίας ως μεθοδολογία

H ενσωμάτωση της δικαιωματικής προσέγγισης της αναπηρίας στις πολιτικές (“disability mainstreaming”) συνδέεται άμεσα με τη μετάβαση από το ιατρικό/ατομικό στο κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας. Πιο συγκεκριμένα, από την υιοθέτηση της αντίληψης ότι η αναπηρία επηρεάζεται σε καθοριστικό βαθμό από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, προκύπτει το ζήτημα ότι η οπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία πρέπει να ενσωματώνεται στις πολιτικές και τα προγράμματα που αφορούν όλες τις σφαίρες της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. Η ενσωμάτωση της δικαιωματικής προσέγγισης της αναπηρίας σε πολιτικές, μέτρα, δράσεις, προγράμματα κ.λπ. κωδικοποιείται στα εξής ερωτήματα: Ποιες είναι οι συνέπειες μιας πολιτικής, μέτρου, δράσης, προγράμματος κ.λπ., θετικές και αρνητικές, για τα άτομα με αναπηρία, τα άτομα με χρόνιες παθήσεις και τις οικογένειές τους; Πώς πρέπει αυτή η πολιτική, το μέτρο, η δράση, το πρόγραμμα, κ.λπ. να σχεδιαστεί ώστε όχι μόνο να μην αποκλείει, αλλά και να διευκολύνει τα άτομα με αναπηρία και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις να ασκήσουν τα συνταγματικά κατοχυρωμένα και ανθρώπινα δικαιώματά τους; Η διαδικασία αυτή προϋποθέτει:

Πρώτον, τη συμμετοχή αναγνωρισμένων αντιπροσωπευτικών οργανώσεων του αναπηρικού κινήματος, ατόμων και ομάδων που έχουν εύλογο ενδιαφέρον για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις, στον σχεδιασμό, την εφαρμογή, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των πολιτικών, μέτρων, δράσεων, προγραμμάτων κ.λπ. σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

Δεύτερον, την εκ των προτέρων εκτίμηση των επιπτώσεων των πολιτικών, μέτρων, δράσεων κ.λπ. στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις, καθώς και τη διαμόρφωση ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών και τη συλλογή δεδομένων και στατιστικών στοιχείων για την αναπηρία, μέσω των οποίων είναι εφικτή η εκ των υστέρων μέτρηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων.

Πρέπει να εξετάζονται οι επιπτώσεις στην ισότιμη άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων με χρόνιες παθήσεις με την ιδιότητά τους τόσο ως εξυπηρετούμενων όσο και ως εργαζομένων. Τις περισσότερες φορές, η δεύτερη διάσταση αγνοείται. Σε τομείς δε όπως είναι η επιχειρηματικότητα, ο αθλητισμός, ο πολιτισμός κ.λπ. πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι επιπτώσεις σε επιχειρηματίες, αθλητές και καλλιτέχνες/δημιουργούς με αναπηρία/χρόνια πάθηση αντίστοιχα.

Τρίτον, την εφαρμογή των αρχών του «καθολικού σχεδιασμού» υπηρεσιών, προϊόντων, διαδικασιών, περιβαλλόντων και οργανωτικών δομών, διότι με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διασφαλιστεί η χρήση τους από όλους στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, χωρίς να απαιτούνται ειδικές προσαρμογές ή εξειδικευμένος σχεδιασμός, καθώς και την παροχή εύλογων προσαρμογών.

Ωστόσο, η ενσωμάτωση της δικαιωματικής προσέγγισης της αναπηρίας σε πολιτικές, μέτρα, δράσεις, προγράμματα κ.λπ. σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί λόγο για την κατάργηση των εξειδικευμένων και στοχευμένων πολιτικών, μέτρων, δράσεων, προγραμμάτων κ.λπ. προς όφελος των ατόμων με αναπηρία. Αντιθέτως δε, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη: α) πρέπει να επιδιώκεται η πρόληψη και αντιμετώπιση, σε όλες τις πτυχές της ζωής, διαρθρωτικών κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων χωρίς αναπηρία, η καθολική συμμετοχή και η ίση μεταχείριση όλων και β) πρέπει να λαμβάνονται ειδικά μέτρα για την ενδυνάμωση των ατόμων με αναπηρία και την ανταπόκριση σε επιμέρους ανάγκες που προκύπτουν από αυτήν. Πρόκειται για προσέγγιση που συνδυάζει αφενός πολιτικές που απευθύνονται στο σύνολο της κοινωνίας, έχοντας όμως λάβει υπόψη εκ των προτέρων τη διάσταση της αναπηρίας ώστε να αποτρέπονται αποκλεισμοί και διακρίσεις, αφετέρου πολιτικές στοχευμένες στα άτομα με αναπηρία που να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.