Την 3η Δεκέμβρη 2025, Εθνική και Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία, η τριτοβάθμια κοινωνικοσυνδικαλιστική οργάνωση εκπροσώπησης των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στην Ελλάδα, με περισσότερα από 600 Σωματεία και Συλλόγους μέλη της, έχει καθήκον να παρουσιάσει την πραγματικότητα όπως τη βιώνει περισσότερο από το 10% του πληθυσμού της χώρας, η μεγαλύτερη κατηγορία ευάλωτων πολιτών. Η πραγματικότητα δυστυχώς είναι ότι το 2025 είναι χειρότερο για τα άτομα με αναπηρία σε σχέση με το 2024.
Χωρίς διάθεση δραματοποίησης αλλά με παράθεση γεγονότων και στοιχείων, για πολλοστή φορά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι η εφαρμογή συνδυαστικών μέτρων με στόχο την ολοκληρωμένη στήριξη των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες ή/και σπάνιες παθήσεις και των οικογενειών τους, μέσω ενός συνολικού πλαισίου συνδυαστικών οικονομικών μέτρων, το οποίο θα έχει συνέχεια σε βάθος χρόνου, είναι πλέον ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΗ.
Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑΣ
1. Φτώχεια - μεγαλύτερος αριθμός ατόμων με αναπηρία σε κίνδυνο
Κατά την τετραετία 2021-2024 καταγράφεται σταθερή συνεχόμενη τάση αύξησης του ποσοστού κινδύνου φτώχειας στα άτομα με αναπηρία: από 28,3% το 2021 ανήλθε σε 33% το 2024 και η τάση βαίνει επιδεινούμενη.
Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το ¼ των ατόμων με αναπηρία διαβιούν σε νοικοκυριά με συνολικό μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα -εκτός των προνοιακών ενισχύσεων και επιδομάτων- το οποίο κυμαίνεται σε επίπεδα έως 600 ευρώ. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα δυσκολεύεται να καλύψει βασικά έξοδα. Παρά τις κάποιες μικρές αυξήσεις στα αναπηρικά επιδόματα, που λίγοι λαμβάνουν, αυτά δεν επαρκούν για να καλυφθεί το κόστος ζωής, ειδικά σε περίοδο ακραίας ακρίβειας.
Η χώρα πέρασε 10 χρόνια οικονομικής κρίσης, υγειονομική κρίση λόγω της πανδημίας και σήμερα βρίσκεται σε σκληρή κρίση πληθωρισμού, η οποία δεν πληγώνει απλώς: εξανεμίζει το ελάχιστο εισόδημα των φτωχότερων σε αυτή τη χώρα.
2. Αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για υγεία - Ανικανοποίητες ανάγκες υγείας
Οι έρευνες τόσο του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ. όσο και της Eurostat καταγράφουν ότι πολλά νοικοκυριά με άτομα με αναπηρία καταβάλλουν σημαντικές ιδιωτικές δαπάνες για υγεία/θεραπείες - και το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία με ανικανοποίητες ανάγκες υγείας στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλό (ΠΟΥ). Αυτό σημαίνει ότι, ενώ αυξάνονται οι ανάγκες, η πρόσβαση/χρηματοδότηση δεν βελτιώνεται επαρκώς το 2025.
3. Εργασιακή συμπερίληψη: περιορισμένη πρόοδος, συνεχιζόμενος αποκλεισμός
Αν και ανακοινώνονται προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης (π.χ. θέσεις στους ΟΤΑ, ειδικά προγράμματα), τα συνολικά στοιχεία δείχνουν ότι ο εργασιακός αποκλεισμός παραμένει βασικό ζήτημα - και η ανάκαμψη θέσεων δεν αρκεί για να αλλάξει την εικόνα του 2025, καθώς η κλίμακα και η κάλυψη είναι περιορισμένες σε σχέση με το μέγεθος της ανάγκης. Ενδεικτικά, το 82% των νέων 15-24 ετών και το 49,2% των ατόμων ηλικίας «25-34 ετών» δεν έχουν εργαστεί ποτέ.
4. Κοινωνική προστασία - ανεπαρκής κάλυψη και αστάθεια προγραμμάτων
Ο «Προσωπικός Βοηθός» παραμένει πιλοτική υπηρεσία και η μακροπρόθεσμη χρηματοδότησή της καθώς και η καθολική εφαρμογή της παραμένει αβέβαιη. Το αποτυχημένο μοντέλο αποϊδρυματοποίησης εξακολουθεί να υφίσταται ενώ ακόμη δεν έχει φτάσει ούτε σε επίπεδο εξαγγελίας μία Στρατηγική για τη Συμπερίληψη και τη Διαβίωση στην Κοινότητα στην Ελλάδα. Η πλειονότητα των ΣΥΔ και των ΚΔΑΠ ΑμεΑ λειτουργούν δίχως σταθερή χρηματοδότηση ή/και έλεγχο. Αν κάποιες από τις υποσχόμενες παρεμβάσεις (όπως η αποϊδρυματοποίηση ή η ενίσχυση κοινοτικών υπηρεσιών) δεν υλοποιηθούν γρήγορα ή επαρκώς, υπάρχει κίνδυνος πολλές ανάγκες να παραμείνουν στο περιθώριο ενισχύοντας περαιτέρω τον κοινωνικό αποκλεισμό των πλέον αποκλεισμένων.
5. Αύξηση ληξιπροθέσμων οφειλών
Η Ελλάδα κατέχει αρνητική διάκριση στον δείκτη «ποσοστό ατόμων με αναπηρία με ληξιπρόθεσμες οφειλές», καταγράφοντας το υψηλότερο ποσοστό (44,5%), υπερτετραπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%).
6. Δυσβάσταχτο κόστος στέγασης
Ταυτόχρονα το 33% των ατόμων με αναπηρία ζουν σε νοικοκυριά με υπερβολική επιβάρυνση από το κόστος στέγασης, ποσοστό που είναι το υψηλότερο στην ΕΕ και σχεδόν τριπλάσιο του μέσου όρου ΕΕ.
Πρόκειται για δείκτες, μαζί με την αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών, οι οποίοι επιδεινώνονται σε περιόδους γενικής ακρίβειας (2024→2025).
7. Προσβασιμότητα δημόσιων/ιδιωτικών υποδομών - αργή πρόοδος
Παρά κάποιες πρωτοβουλίες, η υλοποίηση έργων προσβασιμότητας είναι αργή, με αποτέλεσμα το 2025 πολλοί χώροι και συγκοινωνίες παραμένουν μη προσβάσιμοι - μια έλλειψη που διατηρεί ή εντείνει τον αποκλεισμό. (σημειώνεται ως πρόβλημα σε όλες τις ετήσιες εκθέσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. από το 2017).
8. Ψυχολογική επιβάρυνση / κοινωνικός αποκλεισμός
Συνδυασμός οικονομικής πίεσης, ανεπαρκούς πρόσβασης στη φροντίδα και περιορισμένης απασχόλησης οδηγεί σε αυξημένο άγχος, φόβο και κοινωνική απομόνωση - αυτό αναγνωρίζεται στις αναλύσεις της Ε.Σ.Α.μεΑ. ως κρίσιμη παράμετρος επιβάρυνσης το 2025. Η οικονομική δυσπραγία, η αβεβαιότητα για παροχές και οι καθημερινές δυσκολίες (π.χ. προσβασιμότητα) επιβαρύνουν την ψυχική υγεία και οι πολίτες να παραμένουν απομονωμένοι ή αόρατοι. Στο ερώτημα του Τακτικού Βαρόμετρου «Σε γενικές γραμμές, πως πιστεύετε ότι αντιμετωπίζονται τα άτομα αναπηρία από την ελληνική κοινωνία;», μόνο το 8% των ατόμων με αναπηρία/χρόνιες παθήσεις θεωρούν ότι η αναπηρία αντιμετωπίζεται ισότιμα στην ελληνική κοινωνία. Η επικρατέστερη απάντηση είναι πως η αναπηρία αντιμετωπίζεται με «στερεότυπα και προκατάληψη» (56,1%), ακολουθεί η απάντηση «με οίκτο λύπηση» (34%) και έπεται η «αμηχανία» (33,2%).
9. Μεγάλα κενά και ελλείψεις στην Εκπαίδευση
Η έναρξη της σχολική χρονιάς το Σεπτέμβριο του 2025 έφερε ξανά στο προσκήνιο το ζήτημα των σημαντικών ελλείψεων σε εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, Παράλληλης Στήριξης, Τμημάτων Ένταξης και σε ΕΒΠ, καθώς και σε σχολικούς νοσηλευτές σε πάρα πολλές περιοχές της χώρας. Μεγάλες ελλείψεις παραμένουν σε δρομολόγια σχολικών λεωφορείων. Οι εν λόγω ελλείψεις είναι σαφές ότι δυσχεραίνουν σημαντικά την πρόσβαση αλλά και τη συμμετοχή των μαθητών/τριών με αναπηρία στο υπέρτατο αγαθό της εκπαίδευσης, οδηγούν σε διακρίσεις λόγω της ετεροχρονισμένης έναρξης της φοίτησής τους έναντι των συνομήλικών τους ή/και της αδυναμίας κάλυψης του συνόλου των σχολικών δραστηριοτήτων από το υφιστάμενο προσωπικό. Σύμφωνα με την πληροφόρηση που λαμβάνει η Ε.Σ.Α.μεΑ. από τις οργανώσεις -μέλη της, εγείρονται επίσης σοβαροί προβληματισμοί αναφορικά με το εύρος εφαρμογής των εξατομικευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων των μαθητών/τριών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με αντίστοιχη προσαρμογή του εκπαιδευτικού-διδακτικού υλικού.
10. Πολιτικές - στρατηγικές υποσχέσεις αλλά αργή και ελλιπής υλοποίηση
Στην Ελλάδα υλοποιείται η Εθνική Στρατηγική για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2024-2030, που ήταν ένα πάγιο αίτημα του αναπηρικού κινήματος, αλλά πολλά από τα μέτρα απαιτούν αποφασιστικότητα, χρόνο και χρηματοδότηση για να παράξουν αποτέλεσμα. Επομένως το 2025 παραμένει στάσιμο σε αυτό το πεδίο και τα προβλήματα εξακολουθούν να εμφανίζονται εντονότερα, χωρίς απόδοση μέτρων.
